Γράφει ο Φώτης Παπαϊωάννου, Κοινωνιολόγος

Πολλή συζήτηση και θόρυβος γίνεται τελευταία και στην Ευρώπη, αλλά και στον υπόλοιπο πλανήτη για την διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος από κάθε χώρα ξεχωριστά. Βλέπουμε να διαμορφώνονται απόψεις και συνολικές στάσεις ακόμα και ως προς την  τελική πολιτική επιλογή των ατόμων με βάση την διαχείρισή του από ομάδες, κόμματα και φορείς. Μοιάζει λες και γίνεται κάτι συνταρακτικό, μία μαζική  μετακίνηση πληθυσμών ή μία τελική σύγκρουση πολιτισμών, ή ότι επίκειται κάτι τέτοιο, αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις και τη γενικότερη φιλολογία. Ακόμα και στις Η.Π.Α., στην Αυστραλία, στην Γερμανία η  γενικότερη πολιτική  στοχοπροσήλωση  διαμορφώνεται ανάλογα με την πολιτική τους στο προσφυγικό-μεταναστευτικό.

Eίναι τα  πράγματα τόσο εξαιρετικά σημαντικά ή συμβαίνει κάτι άλλο; Μας επηρεάζει σαν Ελλάδα, όπως και τους υπόλοιπους λαούς και με τον ίδιο τρόπο;

Η Ε.Ε, οι ΗΠΑ και ο δυτικός κόσμος έζησαν μετά το Β΄ Παγκόσμιο σε συνθήκες σχετικής ευημερίας, ανάπτυξης και ευδαιμονισμού, παρά τα επιμέρους προβλήματα και διενέξεις.  Η  επικράτηση του κεϋνσιανισμού στον οικονομικό τομέα, κυρίως της σοσιαλδημοκρατίας ή των δεξιόστροφων κυβερνήσεων με φιλολαϊκό όμως σχεδόν παντού και πάντα προφίλ, ακόμα και των λεγόμενων «νεοφιλελεύθερων» κατά τόπους και διαστήματα-αν και πάλι χωρίς να λείπει ο έντονος κρατικός παρεμβατισμός , η οικονομική σταθερότητα ή  η επίφασή της  στο τόξο της Μέσης Ανατολής  και της Αφρικής που ακολούθησε,  την αποαποικιοποίηση πολλών κρατών(που δεν ήταν πριν ανεξάρτητα δεν πρέπει να ξεχνάμε), η διαχείριση των κεντροευρωπαϊκών χωρών-που σήμερα πρωτοστατούν και κλείνουν σύνορα και διαδρόμους- κυρίως από τη «μητέρα Ρωσία»», η πρόοδος των αξιών της ελεύθερης βούλησης  και του «δικαιωματισμού» , η μερική μετανάστευση για λόγους εργασίας ή αποφυγής πολέμων και συγκρούσεων  θεωρήθηκαν ότι θα είναι μόνιμα και σταθερά και θα εξασφάλιζαν επί μακρόν την κοινωνική σταθερότητα. Η τελευταία όμως προϋποθέτει άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, πλήρης ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων και πιο ισομερής κατανομή πλούτου  μεταξύ κέντρου-περιφέρειας  εντός κάθε χώρας και μεταξύ χωρών, η εξέλιξη όμως δεν επιβεβαίωσε τις προσδοκίες ή στην πιο καλή περίπτωση μπορούμε να ελπίζουμε στην αλλαγή του κύκλου με καλυτέρευση των πραγμάτων.

Εν τέλει, το μεγαλύτερο στρώμα του πληθυσμού, ανά τον κόσμο, πλήττεται οικονομικά και κοινωνικά, και υπό την επήρεια απώλειας της κοινωνικοοικονομικής τους θέσης και την παρότρυνση κομμάτων και ηγετών λαϊκιστών κυρίως αναζητά πιθανούς εχθρούς ή και εξιλαστήρια θύματα. Η αλήθεια είναι ότι η πολυπολιτισμικότητα συνιστά για πολλές χώρες, ειδικά με την εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων και των ποικίλων δικτύων διασυνοριακής επικοινωνίας αλλοίωση του πολιτισμικού ιστού κάθε χώρας και αυτό όντως χρειάζεται στιβαρή, συνετή και με διαφάνεια διαχείριση και των μεταναστευτικών ροών σε κάθε χώρα. Αυτό συνέβη και σε άλλες εποχές, ειδικά σε μεγάλες χώρες ,και συντέλεσε μάλλον στην ανάπτυξη και πρόοδό τους. Όμως η κάθε χώρα και παλαιότερα και τώρα, δεν αντέχει το ίδιο βάρος. Ειδικά τώρα λόγω της διαρκούς πολεμικής κατάστασης στην Μέση Ανατολή, αλλά και στην υποσακχάρια, κυρίως Αφρική, υπάρχει ένα μαζικότατο μεταναστευτικό κύμα. Τα αίτια της αντίδρασης σε αυτό ποικίλλουν, όπως είπαμε, αλλά είναι σοβαρά, λογικά και έντονα λόγω και του τεράστιου όγκου του, ακόμα και στις ΗΠΑ και στην ΕΕ.

Στην Ελλάδα που μας αφορά, θα δούμε ότι από το 2011 και μετά, άρχισε ένα κύμα από τη Συρία, το οποίο κορυφώθηκε ως το 2015 και «εμπλουτίστηκε» με πάσης μορφής αφίξεις από ανατολικά, νότια και βόρεια. Το παράδοξο είναι ότι η προσωρινή ανάσχεσή του τότε, μέσω του κλεισίματος του βαλκανικού διαδρόμου, οδήγησε στην αποκοπή των έως τότε μετακινουμένων πληθυσμών στον Ελλαδικό  χώρο, χωρίς όμως αποσυμφόρησή του, αφού η συμφωνία Τουρκίας-Ε.Ε  δεν λειτούργησε, ως προς τις επιστροφές και τις ανταλλαγές και έγινε  ουσιαστικά συμφωνία Τουρκίας-Ελλάδας, που λειτουργεί περιορισμένα -και μόνο ως προς τις επιστροφές και αυτές σχεδόν μηδαμινές,322 π.χ. μόνο  το 2018- και κυρίως συντελεί στον περιορισμό-ως πότε;- του ανεξέλεγκτου κύματος από εκεί προς τα εδώ. Υποκρύπτεται όμως ότι αυτό που έγινε το 2015, (όπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες πέρασαν από την Ελλάδα) δεν μπορεί να επαναληφθεί, όταν τα σύνορα πια των κεντροευρωπαϊκών χωρών-ειδικά τα γερμανικά- έχουν κλείσει και ακόμα περισσότερο όταν η συμφωνία Αθήνας-Βερολίνου προβλέπει την επιστροφή στην Ελλάδα!, ως χώρα πρώτης υποδοχής όσων συλλαμβάνονται εκεί χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα και χαρτιά.  Με το κλείσιμο του ευρωπαϊκού διαδρόμου, την υπέρμετρη αύξηση των ροών από τον Έβρο, τον τελευταίο καιρό, ως εναλλακτική λύση, την εστίαση-κυρίως-της προσοχής από την ΕΕ σε Ιταλία, Ισπανία που τις αφορά στους διαδρόμους της Δυτικής και Κεντρικής  Μεσογείου (Λιβύη προς Ιταλία, Μαρόκο προς Ισπανία) φαίνεται να εγκαταλείπεται οριστικά στην «τύχη της» η πατρίδα μας,-παρά ότι είναι δεύτερη στην Ε.Ε. ως προς τις ροές, 3 χρόνια μετά την υποτιθέμενη συμφωνία Ε.Ε-Τουρκίας, οι Ευρωπαίοι δείχνουν να ησυχάζουν κάπως για λογαριασμό τους και να προκαλείται η εντύπωση ότι όλα βαίνουν καλώς και υπάρχει προσωρινή ομαλοποίηση, κάτι που συνιστά ψευδής πραγματικότητα.

Αν σκεφτούμε ότι φιλοξενούμε αυτήν  την ώρα 73.000 προσωρινά διαμένοντες  σε όλη την επικράτεια (σε νησιά, δομές στην ηπειρωτική Ελλάδα, ξενοδοχεία κτλ) και σε αυτούς προστίθενται 550.000 από προηγούμενες δεκαετίες, εκτός από όσους διαβιούν χωρίς χαρτιά, και το ότι ο αριθμός των εισερχόμενων αυξάνεται διαρκώς και καθημερινά –και κανείς δεν ξέρει πού θα φτάσει-δημιουργείται μία ανεξέλεγκτη κατάσταση. Εξετάζονται ετησίως περί τις  55-70.000 (από 2015-2018) αιτήσεις ασύλου, όταν μπορούν στην καλύτερη περίπτωση να εξεταστούν περί τις 20.000, σύμφωνα με λεγόμενα υπευθύνων. Η κατάσταση είναι εκρηκτική, το λιγότερο.

Η  σύγχυση επιτείνεται από την κρίσιμη οικονομική κατάσταση της χώρας και από τις μικροκομματικές σκοπιμότητες και άσκοπες θεωρίες που, ειδικά αυτήν την εποχή, έχουν φτάσει σε σημείο που να μοιάζει να περιττεύει κάθε σοβαρή αντιμετώπιση. Ακούμε π. χ.  διαρκώς για την κόλαση στη Μόρια ή τη Σάμο ή τις επιθέσεις σε πρόσφυγες-ή ΚΑΙ από πρόσφυγες- σε διάφορα σημεία ανά την επικράτεια, που όσο πάει «γεμίζει σε όλα τα μήκη και πλάτη  για να ικανοποιηθεί η προσφορά». Είναι φυσικό όμως μέρη που σχεδιάστηκαν για 500-1000 προσωρινά διαμένοντες που φτάνουν τελικά τους 10.000 να έχουν προβλήματα πάσης φύσεως (βιολογικού καθαρισμού, επιθέσεις μεταξύ διαφορετικών φυλών, διαμονή σε ύπαιθρο, κρύο και κακή διατροφή), ή συγκρούσεις με ντόπιους που ξαφνικά και απροετοίμαστα κι ενώ δοκιμάζονται κι οι ίδιοι βλέπουν στον τόπο τους ξαφνικές «αφίξεις» και συγχρωτισμό με άτομα διαφορετικής εθνικότητας και όχι μόνο. Το ίδιο γίνεται σε μέρη όπως το Καλαί στη Γαλλία, στα σύνορα Αμερικής Μεξικού, στη Λιβύη και αλλού, κάτι φυσικό όταν οι ροές είναι μεγάλες.

Είμαστε φιλόξενος λαός, αλλά η ώρα είναι δύσκολη και χωρίς συνεννόηση και σχεδιασμό δεν μπορεί να απαιτείται από κανέναν να σηκώσει ασήκωτα βάρη.

Το χειρότερο όμως είναι η φιλολογική αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων. Αν σε άλλες εποχές μπορούσαμε να μιλάμε για λάθος σχεδιασμό ή ανευθυνότητα στην μεταναστευτική μας πολιτική, σήμερα η υπάρχουσα κατάσταση συνιστά βόμβα από πολλές όψεις που απειλεί  ένα μικρό, ολιγάριθμο και δοκιμαζόμενο έθνος που βρίσκεται σήμερα σε οικονομική  πλήρης αδυναμία έως οικονομική κατοχή, με πολιτισμική αλλοίωση και στέρηση των όποιων δυνατοτήτων έχουν απομείνει  για αντιστροφή της δύσκολης πορείας. Ας σκεφτούμε ότι μία χώρα με νοσοκομεία, σύστημα υγείας, δικαιοσύνης  σε κρίσιμη κατάσταση δέχτηκε, εκτός από την περίθαλψη των ανασφάλιστων να παρέχει δωρεάν υγιειονομική κάλυψη, εκτός από στέγαση, διατροφή, επιδοματική πολιτική, ένα ολόκληρο παράλληλο δηλαδή  σύστημα υγείας και κοινωνικής πολιτικής για τους προσωρινά διαμένοντες. Οι τελευταίοι έρχονται από χώρες, πολλές εκ των οποίων δεν έχουν κοινούς δεσμούς με την Ελλάδα, είναι διαφορετικής θρησκείας, πολιτισμού, ενώ σαφώς και δεν είναι όλοι θύματα πολεμικών συρράξεων, όπως προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες ασύλου. Υπάρχει ένα πολυπλόκαμο σύστημα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, οργανισμών, φορέων εθνικών και διακρατικών  στους οποίους παρεισφρέουν και διακινητές, έμποροι ανθρωπίνων ψυχών, ακόμη και μυστικές υπηρεσίες  χωρών (και τώρα και αργότερα πρέπει να αναμένεται..),  και πάσης φύσεως συμφέροντα. Με τον μόνιμο κίνδυνο της Τουρκίας, την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, αλλά και άλλων περιοχών πια, οι εγγυήσεις για τους κατοίκους αυτής της χώρας, που είναι το βασικό μέλημά μας δεν είναι επαρκείς, ειδικά αυτή την εποχή.

Ο σχεδιασμός με βάση έναν τέτοιο όγκο αφίξεων θα ήταν αδύνατος και άλλες εποχές, σήμερα συνιστά μάλλον πρόκληση. Τα ανθρωπιστικά συναισθήματα δεν συνιστούν κανενός είδους δικαιολογία για ένα έγκλημα σε βάρος της πατρίδας και των μελλοντικών γενιών της, αν θέλουμε να υπάρξουν εν πάσει περιπτώσει. Η κατεύθυνση της μείωσής τους είναι μονόδρομος με αμφίδρομες ενέργειες προς όλες τις κατευθύνσεις και δεν έχει σχέση με την ανθρωπιστική αντιμετώπιση όσων ήδη βρίσκονται εδώ που ήδη παρέχεται σε υπερμεγέθη βαθμό. Ο λαός μας έχει κάνει με το παραπάνω το ανθρώπινο χρέος του. Χρειάζεται όμως να συνεχίσει να υπάρχει σε βάθος χρόνου, υπάρχει και το πρώτιστο καθήκον, το πατριωτικό.