Γράφει ο
Νίκος Α. Πουλιανός

Κατά τους Ελληνο-Περσικούς πολέμους, πρώτα έλαβε χώρα (το 490 π. Χ.) η μάχη του Μαραθώνα και δέκα χρόνια αργότερα (το 480 π. Χ.) εκείνη των Θερμοπυλών. Τους ~ 10.000 Αθηναίους οπλίτες είχαν συνδράμει στο Μαραθώνα άλλοι 1000 μαχητές από τις Πλαταιές, της μικρής πόλης της Βοιωτίας η οποία είχε αποστείλει όλες τις διαθέσιμες στρατιωτικές της δυνάμεις. Μετά την αναπάντεχη ελληνική νίκη, στο πεδίο της μάχης στήθηκε ένα μαρμάρινο τρόπαιο (~ 3 μ. ψηλό), όπου αναγράφηκε το γνωστό επίγραμμα: Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν, που σημαίνει ότι: Μπροστά από τους Έλληνες οι Αθηναίοι πολέμησαν στο Μαραθώνα, εξασθενίζοντας τη δύναμη των χρυσοφόρων Μήδων. Όμως, παρά το σεμνό της λέξης εξασθενίζοντας,η ρήση Ἑλλήνων προμαχοῦντες θα μπορούσε ναεκληφθείή ερμηνευθεί και ως «για λογαριασμό όλων των Ελλήνων». Έτσι, πιθανόν ακόμα και για πολιτικούς λόγους, το επίγραμμα εμπεριείχε ένα είδος υπερβολής.

Περιέργως, στην ίδια επιγραφή δεν αναφέρθηκαν οι μαχητές από τις Πλαταιές, γεγονός το οποίο μπορεί να συνετέλεσε στο ότι δέκα χρόνια αργότερα οι Πλαταιείς δεν συμμετείχαν στη μάχη των Θερμοπυλών (εφόσον δεν υποτεθεί ότι κατά κάποιο τρόπο είχαν υποπτευθεί τo προδικασμένο της εκπόρθησης των στενών του Μαλιακού κόλπου). Πάντως μετά την ελληνική ήττα στις Θερμοπύλες, οι Μήδοι δεν παρέλειψαν να εκδικηθούν τους Πλαταιείς για τη συνδρομή τους στη νίκη του Μαραθώνα και να καταστρέψουν την πόλη τους το 480 π.Χ. Την ίδια τύχη είχε επίσης και η πόλη των 700 Θεσπιαίων στρατιωτών - επίσης από τη Βοιωτία - αλλά όχι και των 400 Θηβαίων, όπου επομένως ο καθένας για τους δικούς του διαφορετικούς λόγους συμμετείχε μαζί με τους ~6000 υπερασπιστές των Θερμοπυλών υπό τις διαταγές του βασιλιά Λεωνίδα. Όπως και να είναι πάντως, αρκετοί από τους υπόλοιπους Έλληνες, αλλ’ ιδίως οι Σπαρτιάτες, πρέπει να μην αισθάνονταν άνετα (ή ακόμα και να διέδιδαν στα κρυφά πως ήταν προσβεβλημένοι) από την παραπάνω συγκεκριμένη αναφορά του επιγράμματος.

Στον Μαραθώνα οι Αθηναίοι πολέμησαν γενναία για να προστατέψουν βασικά την πόλη τους και το πολίτευμά της, αλλά και για να μη σκλαβωθούν μαζί με τα γυναικόπαιδά τους, όπως είχε ήδη συμβεί λίγες ημέρες νωρίτερα στην Ερέτρια. Πάντως, όταν οι Αθηναίοι ζήτησαν βοήθεια από τους άλλους Έλληνες, μόνο οι Πλαταιείς απέστειλαν το προαναφερόμενο εκστρατευτικό σώμα. Η Σπάρτη δικαιολογήθηκε (πιθανόν εξ αιτίας επίσης του πολιτικού ανταγωνισμού και των αντίστοιχων σκοπιμοτήτων) ότι λόγω των ιερών Κάρνεων (: εορτασμών αφιερωμένων στο θεό Απόλλωνα, κατά τους οποίους δεν επιτρεπόταν η εμπλοκή σε μάχες), δεν θα μπορούσαν να αποσταλούν άμεσα ενισχύσεις. Από την άλλη, το γεγονός ότι 2000 Λακεδαιμόνιοι οπλίτες έφθασαν στην Αττική την επομένη της μάχης του Μαραθώνα, αυτό μπορεί έμμεσα να βοήθησε (άθελά τους) στη συντριβή των χρυσοφόρων Μήδων. Αυτό είναι πιθανόν έτσι, καθότι ο φονευθείς αρχιστράτηγος των Ελλήνων στο Μαραθώνα Καλλίμαχος, μαζί με τους 11 στρατηγούς του, πρέπει να εκμεταλλεύτηκε στρατιωτικά στο έπακρο την καθυστέρηση των ενισχύσεων από την Πελοπόννησο (για την επικείμενη άφιξη της οποίας είχαν μάλλον πληροφορηθεί και οι Πέρσες, αποσύροντας βιαστικά την προηγουμένη νύχτα το ιππικό τους για να επιτεθούν την επομένη, παραπλέοντας το Σούνιο, κατά της αφύλακτης Αθήνας). Από την πλευρά τους οι Αθηναίοι πρέπει να ήταν επίσης χολωμένοι, καθώς μπορεί να είχαν εκλάβει με (ανείπωτη) στενοχώρια την παραπάνω δικαιολογία της Λακεδαίμονος ως πρόφαση, ενδεχομένως αναλογιζόμενοι ότι εάν απειλείτο απευθείας η Σπάρτη, ιδίως από ξένες (μη ελληνικές) δυνάμεις, δεν θα δίνονταν προτεραιότητα σε οποιεσδήποτε θρησκευτικές τελετές.

Συνεπώς, το επίγραμμα είναι δυνατόν να θεωρηθεί υπερβολικό, αν όχι ακόμα κι αλαζονικό, καθότι παρά την πανθομολογούμενα μεγαλειώδη νίκη στο Μαραθώνα, αυτό δεν έδινε στους Αθηναίους το δικαίωμα να μιλούν εξ ονόματος όλων των Ελλήνων, ειδικά εφόσον καμμία ανάλογη απόφαση δεν είχε ληφθεί από κοινού ή εγκριθεί με κάποιου είδους εξουσιοδότηση. Η δημοκρατική Αθήνα είχε πιθανόν παγιδευτεί από τον γνωστό για τις ολιγαρχικές του προτιμήσεις ποιητή Σιμωνίδη από την Κέα (ο ίδιος που συνέγραψε το επίσης κολακευτικό, για τους Σπαρτιάτες αυτή τη φορά, επίγραμμα των Θερμοπυλών). Ο Σιμωνίδης ενδεχομένως ακόμα και συνειδητά (εξ αιτίας ιδεολογικών υπολογισμών ή / και προσβλέποντας στο αντίστοιχο χρηματικό έπαθλο) είχε «χαϊδέψει τα αυτιά» των Αθηναίων μετά τη μάχη του Μαραθώνα, οι οποίοι εσφαλμένα αποδέχτηκαν ένα τόσο υπερφίαλο επίγραμμα. Την ίδια μάλιστα ώρα είχαν δυστυχώς απορρίψει την ανάθεση της συγγραφής στον ξακουστό τραγωδό Αισχύλο, ο οποίος αν μη τι άλλο είχε άμεση αντίληψη για τα γεγονότα, μια και είχε συμπολεμήσει μαζί με τους υπόλοιπους ένδοξους Μαραθωνομάχους (και αργότερα επίσης με τους Σαλαμινομάχους). Επομένως, είναι πολύ πιθανό πως στις ολιγαρχικές πόλεις (ή έστω τις λιγότερο δημοκρατικές) δόθηκε η δυνατότητα να κατηγορήσουν (προφανώς όχι φανερά) ότι οι Αθηναίοι τους είχαν προσβάλλει, κάτι που κατά πως φαίνεται είχε τραγικές τελικά συνέπειες για την έκβαση της μάχης των Θερμοπυλών (αν όχι ακόμα και γενικότερα όσον αφορά την ιστορική διαδρομή όλης της ανθρωπότητας μέχρι τις μέρες μας).

Σύμφωνα λοιπόν με την οπτική του αρθρογράφου του παρόντος σημειώματος, στο προαναφερόμενο επίγραμμα θα ήταν ευεργετικότερο εάν είχε αναγραφεί: Πατρίδος προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι μετά Πλαταιέων Μαραθῶνι χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν.