Γράφει ο Νίκος Κατσαρός*

Την πλήρη απαγόρευση σε όλες τις  καλλιέργειες τριών εντομοκτόνων που κατηγορούνται για τη μαζική εξόντωση των μελισσών ψήφισαν στις 27 Απριλίου, οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα.

Πρόκειται για ιµιδακλοπρίδη, την κλοθειανιδίνη και την θειαμεθοξάμη, τρεις νευροτοξικές ουσίες που επιτίθενται στο νευρικό σύστημα των εντόμων και είναι ευρείας χρήσης.

Η τύχη της ιµιδακλοπρίδης της Bayer CropScience, της κλοθειανιδίνης και Bayer CropScience, καθώς και της θειαμεθοξάμης της Syngenta -νευροτοξικών ουσιών που επιτίθενται στο νευρικό σύστημα των εντόμων και είναι ευρείας χρήσης – ήταν σε εκκρεμότητα από το 2013, έπειτα από ένσταση που υπέβαλαν οι παραπάνω εταιρείες.

Η σημερινή απόφαση για την απαγόρευση αυτών των ουσιών   ειναι ένας φάρος ελπίδας για τις μέλισσες. Είναι σημαντικό που το Ευρωκοινοβούλιο κατανόησε αυτό που οι επιστήμονες, οι αγρότες και οι πολίτες της Ε.Ε. λένε εδώ και χρόνια και απέρριψε τεκμηριομένα τους ισχυρισμούς των πολυεθνικών.

Η χρήση νεονικοτινοειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση περιορίστηκε σε ορισμένες καλλιέργειες από το 2013 ωστόσο οικολογικές οργανώσεις ζήτησαν πλήρη απαγόρευση για όλες τις καλλιέργειες και το επέτυχαν με την σημερινή απόφαση, παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να επιτρέπει την χρήση αυτών των ουσιών σε θερμοκήπια.

Τα νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του 1990 ως μια εναλλακτική μορφή ευρέως φάσματος παρασιτοκτόνων. Αυτή η κατηγορία εντομοκτόνων αποτέλεσε ορόσημο στην αντιμετώπιση και διαχείριση ανθεκτικών παρασίτων, συνδυάζοντας χαρακτηριστικά όπως δραστικότητα ευρέως φάσματος, εξειδίκευση στόχου, χαμηλή συχνότητα εφαρμογής, ευέλικτο τρόπο χρήσης και χαμηλά επίπεδα τοξικότητας για τα θηλαστικά.  Αποτελούν μια συνθετική μορφή της νικοτίνης, η οποία δρα ως φυσικό εντομοκτόνο και στοχεύουν  στο νευρικό σύστημα των εντόμων.

Και εκεί είναι που εντοπίζεται το πιο σοβαρό πρόβλημα, μιας και τα νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα είναι νευροτοξικά και ως εκ τούτου υπάρχουν σημαντικές ανησυχίες για πιθανή έκθεση ωφέλιμων εντόμων όπως είναι οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες, οι βομβίνοι και οι πεταλούδες, από την επακόλουθη κατανομή του εντομοκτόνου σε όλο το φυτό.

Οι μέλισσες και άλλα έντομα είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων καθώς επικονιάζουν τα τρία τέταρτα το 75% όλων των καλλιεργειών. Σύμφωνα με εργαστηριακές μελέτες που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια, οι επιπτώσεις στους επικονιαστές από την έκθεση στα νεονικοτινοειδή σχετίζονται με αλλαγές στη φυσιολογία, τη μνήμη, τη μάθηση και τη συμπεριφορά.

Σύμφωνα με νέες μελέτες, τόσο η οξεία όσο και η χρόνια έκθεση στα  νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα, μεταβάλλει την ικανότητα πτήσης των μελισσών, με αποτέλεσμα να πετούν με ασταθείς και αποπροσανατολισμένους ρυθμούς. Μεταβολές παρατηρήθηκαν ακόμα στη διάρκεια και την ταχύτητα των πτήσεων. Σύμφωνα με τους επιστήμονες αυτές οι αλλαγές, μπορεί να επηρεάσουν ακόμα και την ικανότητα των μελισσών να επιστρέψουν πίσω στην κυψέλη, με αποτέλεσμα εκτός από τη φυσική τους συμπεριφορά, να επηρεάζεται συνολικά η επιβίωση όλης της αποικίας.

Σε μία νέα μελέτη, οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή βιολογίας Έντουαρντ Μίτσελ του ελβετικού Πανεπιστημίου του Νοϊσατέλ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", ανέλυσαν 198 τυχαία επιλεγμένα δείγματα μελιού από τοπικούς παραγωγούς σε όλες τις ηπείρους πλην της Ανταρκτικής (όπου δεν υπάρχουν μελίσσια!) και βρέθηκαν να περιέχουν σημαντικές ποσότητες νεονικοτινοειδών. Τρία στα τέσσερα δείγματα μελιού (75%) και από τις έξι ηπείρους της Γης βρέθηκαν να περιέχουν νεοκοτινοειδή φυτοφάρμακα, αν και σε ποσότητες εντός των ορίων ασφαλείας για τη διατροφή των ανθρώπων. Όμως το πρόβλημα φαίνεται να είναι πιο σοβαρό για τις μέλισσες.   Οι επιστήμονες καθησύχασαν ότι τα ευρήματά τους δεν πρέπει να ανησυχήσουν όσους τρώνε μέλι. Σύμφωνα με τον Μίτσελ, «η μεγάλη πλειονότητα των δειγμάτων που μελετήσαμε, δεν αντιπροσωπεύει τον οποιονδήποτε κίνδυνο για τους καταναλωτές».

Η Ευρωπαϊκή  Ενωση δεν επιθυμεί ακόμη να καταλάβει ότι δεν υπάρχουν ασφαλή φυτοφάρμακα και στην θέση των αποσυρομένων εμφανίζονται νέα δήθεν ηπιότερα και ευρυτέρου φάσματος που μετά από λίγα χρόνια απαγορεύονται ως επικίνδυνα για την υγεία και το περιβάλλον.

*π. Πρόεδρος ΕΦΕΤ, Πρόεδρος Οργανωτικής  Επιτροπής Συνεδρίου για το Μέλι και τα Προϊόντα του, ΣΕΦ, Δεκέμβρης 2018