Ευρωπαϊκή Ένωση και Διάστημα, Αρθρογραφία, ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΖΩΝΗ

Ευρωπαϊκή Ένωση και Διάστημα

Γράφει ο
Ιωάννης Βασιλείου

Η επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στο διάστημα, αλλά και η εν γένει προαγωγή της επιστημονικής έρευνας για το διάστημα, αποτελούσαν ποθητούς, αλλά και συνάμα αναγκαίους στόχους εδώ και πολλές δεκαετίες, ίσως και από την πρώτη μέρα της γεννήσεως της Ένωσης.

Κατά τα παλαιότερα χρόνια, οι αντικειμενικές δυσκολίες και οι πάσης φύσεως κίνδυνοι, σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών επιστημονικών γνώσεων και υποδομών, καθιστούσαν το φιλόδοξο αυτό στόχο από πολύ δύσκολο έως παντελώς αδύνατο.

Ορισμένα καίρια ζητήματα όμως που προέκυψαν με την πάροδο των ετών, όπως οι ανάγκες για εγκυρότερες μετεωρολογικές προβλέψεις, καθώς και οι νέες (και πρωτοποριακές για την εποχή) εφευρέσεις όπως η τηλεόραση, κατέστησαν αναγκαία την περαιτέρω εξερεύνηση του διαστήματος, με στόχο την «κατάκτησή» του.

Με την πάροδο του χρόνου, το διάστημα έπαψε να φαίνεται στον άνθρωπο σαν μια σκοτεινή, αχανής και επικίνδυνη άβυσσος και μετετράπη σε μια διάσταση, η ορθολογική εκμετάλλευση της οποίας θα μπορούσε να εξυπηρετήσει πάμπολλες ανάγκες και να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του.

Η διαστημική πολιτική της Ένωσης χαρακτηρίζεται από ένα ευρύτατο φάσμα δράσεων. Η περιπλοκότητα είναι κάτι παραπάνω από εμφανής, αλλά αν θα επιθυμούσαμε να συνοψίσουμε, οι κυριότεροι τομείς της είναι οι ακόλουθοι τέσσερις: α) το σύστημα Copernicus, β) τα δορυφορικά προγράμματα Galileo και EGNOS, γ) η εξερεύνηση του διαστήματος και δ) η διαστημική έρευνα (Blau, 2011· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Marta, 2013· Procaccia and Sido, 2012· Robinson and Romancov, 2014).

Το Copernicus θεωρείται ως το πλέον φιλόδοξο μη στρατιωτικό πρόγραμμα γεωσκόπησης, αφού έχει τη δυνατότητα να παράσχει πάμπολλα οφέλη και απέχει παρασάγγας από το να χαρακτηριστεί ως ένα απλό σύστημα. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα σύνολο πολυσύνθετων συστημάτων που σκοπό έχουν την αποτελεσματική συγκέντρωση δεδομένων για τη Γη, μέσω δορυφόρων και ειδικών αισθητήρων που βρίσκονται στο έδαφος, τη θάλασσα και τον ουρανό (Copernicus, 2017· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Marta, 2013· Procaccia and Sido, 2012· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Το Copernicus παρέχει στις επιχειρήσεις, στους πολιτικούς ιθύνοντες, αλλά και στο ευρύ κοινό ένα πλήθος σημαντικών πληροφοριών όσον αφορά τις μεταβολές του πλανήτη και του κλίματός του. Κατανοούμε ότι ειδικά στη σημερινή εποχή όπου η κλιματική αλλαγή αποτελεί πραγματική μάστιγα, οι οποιεσδήποτε πληροφορίες τέτοιου είδους κυριολεκτικά αξίζουν χρυσάφι (ASD-EUROSPACE, 2016· Copernicus, 2017· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Marta, 2013· Masson-Zwaan, 2010· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Η συστηματική συγκέντρωση δεδομένων είναι σίγουρο πως θα δώσει τεράστια ώθηση στα πλαίσια της ακριβούς πρόγνωσης των μελλοντικών κλιματικών τάσεων. Πέραν τούτου, τα δεδομένα του Copernicus δύνανται να εφαρμοστούν και στους ακόλουθους τομείς: α) υγεία, β) περιβαλλοντική προστασία, γ) γεωργία και δασοκομία, δ) αντιμετώπιση καταστροφών, ε) μεταφορές, στ) πολεοδομία και ζ) τουρισμός (ASD-EUROSPACE, 2016· Copernicus, 2017· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Marta, 2013· Masson-Zwaan, 2010· Procaccia and Sido, 2012· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη τόσο για τη διαχείριση, όσο και για το συντονισμό του Copernicus. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ) είναι αρμόδιος για τις δορυφορικές υποδομές, ενώ ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) και τα επιμέρους κράτη-μέλη της Ένωσης ευθύνονται για τους αισθητήρες (Belgian Science Policy, 2017· Blau, 2011· Commission of the European Communities, 2003· Copernicus, 2017· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Krige and Russo, 2000· Marta, 2013· Masson-Zwaan, 2010· Robinson and Romancov, 2014).

Ο δεύτερος τομέας της διαστημικής πολιτικής είναι τα δορυφορικά προγράμματα Galileo και EGNOS. Το Galileo είναι το Δορυφορικό Σύστημα Παγκόσμιας Πλοήγησης (Global Navigation Satellite System-GNSS) της Ένωσης και υποστηρίζουμε ότι αποτελεί την Ευρωπαϊκή εκδοχή του Ρωσικού GLONASS και του Αμερικανικού «Παγκοσμίου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης» [Global Positioning System (GPS)] (Blau, 2011· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Marta, 2013· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Το Galileo θεωρείται ως το πρώτο μη στρατιωτικό δορυφορικό σύστημα πλοήγησης και τονίζεται ιδιαιτέρως ότι θα είναι συμβατό με το Ρωσικό και το Αμερικανικό σύστημα, αλλά θα παραμείνει ανεξάρτητο απ’ αυτά, γεγονός που δε θα πρέπει επ’ ουδενί να περάσει απαρατήρητο. Μια άλλη διαπίστωση είναι ότι το Galileo θα είναι ακριβέστερο από το GPS, χάρη στον εντοπισμό θέσης σε πραγματικό χρόνο με απόκλιση ενός μέτρου ή και λιγότερο (Blau, 2011· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Marta, 2013· Procaccia and Sido, 2012· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Υπογραμμίζεται ότι το Galileo άρχισε να παρέχει υπηρεσίες από το 2016, ενώ μεταξύ των πιθανών εφαρμογών του συμπεριλαμβάνονται α) η γεωργία, β) οι επιχειρήσεις διάσωσης, γ) η πολιτική προστασία, δ) η αποτελεσματική διαχείριση της κυκλοφορίας και των μεταφορών και ε) η χρονοσήμανση και ο συγχρονισμός (ASD-EUROSPACE, 2016· Blau, 2011· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Marta, 2013· Robinson and Romancov, 2014).

Σύμφωνα με τα αρχεία της Ένωσης, αλλά και άλλες ανεξάρτητες μελέτες, αναμένεται ότι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων των πρώτων 20 ετών, το Galileo θ’ αποφέρει περίπου 90 δισεκατομμύρια ευρώ στην οικονομία της ΕΕ (Blau, 2011· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Marta, 2013· Procaccia and Sido, 2012).

Το Galileo χρηματοδοτείται από την ΕΕ και αποτελεί ιδιοκτησία της. Επισημαίνεται το γεγονός ότι η Επιτροπή είναι επιφορτισμένη με τη συνολική ευθύνη για το πρόγραμμα, τη διαχείριση και την επίβλεψη της εφαρμογής όλων των δραστηριοτήτων εξ ονόματος της Ένωσης. Παράλληλα, ο σχεδιασμός του Galileo, η ανάπτυξη των συστημάτων νέας γενιάς και η αποτελεσματική τεχνική ανάπτυξη των υποδομών έχουν ανατεθεί στον ΕΟΔ (Blau, 2011· Commission of the European Communities, 2003· Dempsey, 2003· Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Krige and Russo, 2000· Marta, 2013· Masson-Zwaan, 2010).

Το EGNOS είναι ένα δορυφορικό σύστημα που βελτιώνει την ακρίβεια του GPS στα δυο μέτρα (95%) αντί για τα δέκα μέτρα που εξασφαλίζει κανονικά το GPS. Μ’ αυτόν τον τρόπο, το GPS γίνεται απείρως ασφαλέστερο τόσο για την αεροπλοΐα, όσο και για τη θαλάσσια ναυσιπλοΐα. Πέραν τούτου, διαθέτει τη δυνατότητα να προειδοποιεί εγκαίρως τους χρήστες για ενδεχόμενα προβλήματα που αφορούν τα σήματα του GPS. Το EGNOS πρακτικά αποτελεί τον πρόδρομο του Galileo. Θα λέγαμε ότι το EGNOS αποτελεί το πρώτο συστηματικό τόλμημα της ΕΕ όσον αφορά τη δορυφορική πλοήγηση και θεωρείται ως ένα «δορυφορικό σύστημα επαύξησης» [Satellite-Based Augmentation System (SBAS)], με κυρίαρχη επιδίωξη την αισθητή βελτίωση της ακρίβειας των βασικών σημάτων δορυφορικής πλοήγησης στη «Γηραιά Ήπειρο» (EGNOS, 2017· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Procaccia and Sido, 2012· Robinson and Romancov, 2014).

Το EGNOS χρησιμοποιεί τρεις δορυφόρους για τη διόρθωση των σφαλμάτων του GPS, ενώ κοινή είναι η διαπίστωση ότι παρέχει πολύ πιο ακριβή δεδομένα εντοπισμού θέσης, γεγονός αξιοπρόσεκτο όσον αφορά τόσο τη λειτουργικότητα, όσο και την αποδοτικότητά του. Το EGNOS αποτελείται από αναμεταδότες, οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστημένοι σε τρεις γεωστατικούς δορυφόρους και ένα διασυνδεδεμένο επίγειο δίκτυο από 40 σταθμούς προσδιορισμού θέσης και τέσσερα κέντρα ελέγχου της αποστολής (EGNOS, 2017· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Robinson and Romancov, 2014).

Υπογραμμίζεται εμφατικά το γεγονός ότι το EGNOS διαθέτει τις κατάλληλες τεχνικές δυνατότητες για να επεκταθεί τόσο στη Μέση Ανατολή, όσο και στη Βόρειο Αφρική, εν αναμονή της κατασκευής επιπρόσθετων επίγειων υποδομών (EGNOS, 2017· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· GNSS, 2016· GSA/About GSA, 2015· GSA/What we do, 2016· Robinson and Romancov, 2014).

Σ’ αντίθεση με το Galileo, το EGNOS είναι πανευρωπαϊκό και όχι παγκόσμιο, ενώ επισημαίνεται και το ότι εξαρτάται από το GPS. Το EGNOS είναι κοινό έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΕΟΔ και του Eurocontrol, ο οποίος είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια της Αεροναυτιλίας. Ο Eurocontrol αποτελείται από 41 χώρες-μέλη (όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, η Ελβετία, η Τουρκία, η Νορβηγία, η ΠΓΔΜ, το Μονακό, η Δημοκρατία της Μολδαβίας, η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Ουκρανία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Αρμενία και η Γεωργία) (Belgian Science Policy, 2017· Commission of the European Communities, 2003· EGNOS, 2017· Europa/Διάστημα, 2017· Galileo, 2017· Krige and Russo, 2000· Marta, 2013· Masson-Zwaan, 2010· Robinson and Romancov, 2014· The Hague Manifesto, 2016).

Ο τρίτος τομέας της διαστημικής πολιτικής είναι η εξερεύνηση του διαστήματος, η σπουδαιότητα της οποίας καταδεικνύεται από το γεγονός ότι, κατά γενική ομολογία, αποτελεί καίρια συνιστώσα για επιστημονικές ανακαλύψεις και τεχνολογική καινοτομία σε ζητήματα που άπτονται μεταξύ άλλων της υγείας, του περιβάλλοντος, της ενεργειακής διαχείρισης, της βιοτεχνολογίας και της ανακύκλωσης (ASD-EUROSPACE, 2016· Blau, 2011· Commission of the European Communities, 2003· Europa/Διάστημα, 2017).

Ο τέταρτος και τελευταίος τομέας (αλλά επ’ ουδενί υποδεέστερος από τους προηγούμενους) είναι η διαστημική έρευνα. Υπογραμμίζουμε ότι μια από τις καθοριστικότερες επιδιώξεις της Ένωσης είναι η ορθολογική ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής και ανεξάρτητης Ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας (Commission of the European Communities, 2003· EU4Journalists, 2011· Europa/Διάστημα, 2017· Procaccia and Sido, 2012).

Εξετάζοντας λεπτομερώς τα αρχεία της ΕΕ, ο συγγραφέας είναι σε θέση να βεβαιώσει ότι η ανωτέρω επιδίωξη καθίσταται εφικτή, παρά τις αναπόφευκτες δυσχέρειες. Εάν η Ευρώπη επιθυμεί να διατηρήσει την επιτυχή πρόσβασή της στο διάστημα, επιβάλλεται να δώσει βάρος στη διαστημική έρευνα και καινοτομία.

Όπως ήδη παρατηρήσαμε, η διαστημική πολιτική δε σχετίζεται μόνο με το διάστημα αυτό καθαυτό, αλλά κυρίως με τη χρησιμότητα του τελευταίου για την άμεση αντιμετώπιση βασικών προβλημάτων, τα οποία μαστίζουν εδώ και πολλές δεκαετίες τον πλανήτη μας.

Άρα, η πληροφόρηση σχετικά με τη διαστημική πολιτική δεν προορίζεται μόνο για αστροφυσικούς, αστρονόμους, αεροναυπηγούς, κατασκευαστές δορυφόρων και συναφών κατηγοριών επιστήμονες, αλλά και για κάθε πολίτη που αντιμετωπίζει απλά καθημερινά προβλήματα και ελπίζει λόγου χάριν σε μια καλύτερη οικονομική κατάσταση, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, σ’ ένα λειτουργικότερο σύστημα μεταφορών, στην καταπολέμηση της ανεργίας και γενικότερα σε μια αισθητή βελτίωση της ποιότητας ζωής του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ASD-EUROSPACE (2016), “A Space Strategy for Europe-Contribution of the European space industry”, Position Paper, διαθέσιμο σε http://www.eurospace.org/Data/Sites/1/eurospacepositionpaper_spacestrategy.pdf (πρόσβαση στις 26/3/17).

Belgian Science Policy (2017), “Europe: ESA-membership”, διαθέσιμο σε https://www.belspo.be/belspo/space/euPolicy_esa_en.stm (πρόσβαση στις 15/3/17).

Blau, John (2011), “The European Union Shoots for the Stars”, Research Technology Management, 54 (4), σελ. 3-5.

Commission of the European Communities (2003), “Green Paper/European Space Policy”, Brussels, 21.1.2003 COM(2003) 17 final, διαθέσιμο σε http://www.globalsecurity.org/space/library/policy/int/eu_greenpaper_01jan2003.pdf (πρόσβαση στις 26/3/17).

Copernicus (2017), “Copernicus-The European Earth Observation Programme”, διαθέσιμο σε http://ec.europa.eu/growth/sectors/space/copernicus/ (πρόσβαση στις 12/3/17).

Dempsey, Judy (2003), “EU ‘must double’ space spending”, Financial Times, (11/11/2003), London, UK.

EGNOS (2017), “EGNOS”, διαθέσιμο σε http://ec.europa.eu/growth/sectors/space/egnos/ (πρόσβαση στις 22/2/17).

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2014), «Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια: Επιχειρήσεις», διαθέσιμο σε file:///C:/Users/user/Downloads/enterprise_el%20(1).pdf (πρόσβαση στις 15/3/17).

EU4Journalists (2011), “Space Policy/1. New on the EU agenda: European space policy”, eu4journalists Dossiers, διαθέσιμο σε http://www.eu4journalists.com/index.php/dossiers/english/C79/index.html# (πρόσβαση στις 23/3/17).

Europa/Διάστημα (2017), «Διάστημα», διαθέσιμο σε https://europa.eu/european-union/topics/space_el (πρόσβαση στις 22/2/17).

Galileo (2017), “Galileo”, διαθέσιμο σε http://ec.europa.eu/growth/sectors/space/galileo/ (πρόσβαση στις 22/2/17).

GNSS (2016), “What is GNSS?”, διαθέσιμο σε https://www.gsa.europa.eu/european-gnss/what-gnss (πρόσβαση στις 6/3/17).

GSA/About GSA (2015), “About GSA”, διαθέσιμο σε https://www.gsa.europa.eu/gsa/about-gsa (πρόσβαση στις 6/3/17).

GSA/What we do (2016), “What we do”, διαθέσιμο σε https://www.gsa.europa.eu/about/what-we-do (πρόσβαση στις 6/3/17).

Krige, J. and Russo, A. (2000), “A History of the European Space Agency 1958-1987, Volume 1: The story of ESRO and ELDO, 1958-1973” (with contributions by M. De Maria and L. Sebesta), ESA SP-1235, Απρίλιος 2000, διαθέσιμο σε http://www.esa.int/esapub/sp/sp1235/sp1235v1web.pdf (πρόσβαση στις 12/3/17).

Marta, Lucia (2013), “Consolidating the European Space Policy requires an evolution of its governance, which is currently structured around three main types of actor”, EUROPP (European Politics and Policy), The London School of Economics and Political Science, διαθέσιμο σε http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2013/06/21/european-space-policy-is-governed-by-a-triangle-of-the-eu-the-european-space-agency-and-national-space-agencies/ (πρόσβαση στις 12/3/17).

Masson-Zwaan, Tanja (2010), “Recent Developments in EU Space Policy and Law”, Leiden University, διαθέσιμο σε https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/17593/Tanja_Masson-Zwaan_paper.pdf?sequence=1 (πρόσβαση στις 11/3/17).

Procaccia, Catherine and Sido, Bruno (2012), “European Space Policy: A time for decisions”, Report on the Challenges and Prospects for European Space Policy, The French Republic, Parliamentary Office for the Evaluation of Scientific and Technical Choices, διαθέσιμο σε https://www.senat.fr/fileadmin/Fichiers/Images/opecst/quatre_pages_anglais/4p_recomman_polit_spatiale_2012_2.pdf (πρόσβαση στις 23/3/17).

Robinson, Jana and Romancov, Michael (2014), “The European Union and Space: Opportunities and Risks”, Non-Proliferation Papers 37, EU Non-Proliferation Consortium, διαθέσιμο σε http://www.nonproliferation.eu/web/documents/nonproliferationpapers/janarobinsonmichaelromancov52e8eeb2de1b1.pdf (πρόσβαση στις 26/3/17).

The Hague Manifesto (2016), “The Hague Manifesto on Space Policy”, The Hague, June 2016, The Netherlands Presidency of the Council of the European Union, διαθέσιμο σε http://www.gsrt.gr/News/Files/New11266/The%20Hague%20Manifesto%20on%20Space%20Policy.pdf (πρόσβαση στις 15/3/17).

-Ο Δρ. Γιάννης Βασιλείου είναι συγγραφέας και ερευνητής με ειδίκευση στην Οικονομία, στις Πολιτικές Επιστήμες και στη Δημόσια Διοίκηση)

(Απόio το βιβλίο του «Η επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Διάστημα, Εκδόσεις Historical Quest)

Ενιαίος Ευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης