Γράφει ο
Νίκος Καλλιακμάνης

Ο σπλήνας ζυγίζει περίπου 150 γραμ. στον ενήλικα. Σκούρο ερυθρό ελλειψοειδές όργανο. Ανατομικά βρίσκεται στο ανώτερο αριστερό τεταρτημόριο της κοιλίας, μεταξύ της 9ης και 12ης θωρακικής πλευράς.

Είναι το μεγαλύτερο όργανο του λεμφικού ιστού του οργανισμού και μαζί με το ήπαρ αποτελούν τον δικτυοενδοθυλιακό σύστημα ή το μονοπυρηνικό φαγοκυτταρικό σύστημα (το πρωτεύον ανοσολογικό σύστημα κατά των λοιμώξεων).

Η αγγειακή χωρητικότητα του σπληνός σε αίμα είναι 100 – 300ml που αντιστοιχεί στο 4% του συνολικού αίματος.

Ο σπλήνας μπορεί επίσης να περιέχει ποσοστό 30% των συνολικών αιμοπεταλίων του οργανισμού.

Στην κάτω πλευρά του σπληνός βρίσκεται ανατομικά Η ΕΝΤΟΜΗ του, ανατομική πύλη μέσω της οποίας εισέρχονται και εξέρχονται τα νεύρα του σπλήνα και τα αιμοφόρα αγγεία.

Ο σπλήνας διαιρείται σε λευκό και ερυθρό πολφό.

Ο ερυθρός πολφός του σπληνός περιέχει αγγειακούς κόλπους και κολποειδή που διαθέτουν τοιχώματα υψηλής διαπερατότητας και σπογγόμορφες σπληνικές χορδές, οι οποίες περιέχουν μακροφάγα* και δενδριτικά κύτταρα.

ΜΑΚΡΟΦΑΓΑ: Κύτταρα μυελού οστών απαραίτητα για την ανοσιακή απάντηση και φλεγμονώδες αντίδραση.

Ο λευκός πολφός αποτελείται από λεμφοκύτταρα και θυλάκια, σχηματίζει έλυτρα (με καλύμματα λεμφοκυττάρων Τ) (λεμφοζίδια από λεμφοκύτταρα Β) γύρω από τα αρτηριακά αγγεία και οργανώνεται σε μεγαλύτερους σχηματισμούς τα βλαστικά νεύρα!

Κύτταρα Τ: Λεμφοκύτταρο που προέρχεται από το θυμό αδένα
Κύτταρα Β: Λεμφοκύτταρα, πρόδρομες μορφές πλασματοκυττάρων, παράγουν αντισώματα.

Η περιοχή μεταξύ ερυθρού και λευκού πολφού ονομάζεται επιχείλια ζώνη και φέρει αγγεία και δραστικά φαγοκύτταρα.

Ο σπλήνας σε όλη την επιφάνεια του περιβάλλεται από κάψα συνδετικού ιστού από την οποία ξεκινούν ινώδεις δεσμίδες (ίνες συνδετικού ιστού και εκτείνονται προς το εσωτερικό του). Αποτελούν το στήριγμα για τον ιστό και πολφό του σπλήνα.

Κάθε μέρα περίπου η μέση ποσότητα από το συνολικό αίμα του οργανισμού διέρχεται από τον σωλήνα όπου τα υπάρχοντα λεμφοκύτταρα, δενδριτικά κύτταρα, μακροφάγα «επιτηρούν» για ανεύρεση μικροβίων-λοιμώδων παραγόντων βλαβερών μολυσματικών ουσιών.

Η φυσιολογική κυτταρική σύσταση του σπληνός είναι:

- ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΑ 60 – 85%
- ΜΕΓΑΛΑ ΜΟΝΟΠΥΡΗΝΑ 1 – 3%
- ΠΛΑΣΜΑΤΟΚΥΤΤΑΡΑ 0 – 1%
- ΡΑΒΔΟΠΥΡΗΝΑ 1 – 3%
- ΠΟΛΥΜΟΡΦΟΠΥΡΗΝΑ 8 – 25%
- ΚΥΤΤΑΡΑ ΔΕΣ 0,5 – 2%

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΠΛΗΝΟΣ

- ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΒΡΥΪΚΗ ΖΩΗ (παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων).
- ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΩΣ ΗΘΜΟΣ (ΦΙΛΤΡΟ) ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ ΤΟ ΑΙΜΑ.
α) από τα γερασμένα ή παθολογικά ερυθρά αιμοσφαίρια (συγγενείς αιμολυτικές αναιμίες).
β) εγκλείδια που υπάρχουν μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια.
γ) λειτουργεί σαν αποθήκη λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων (30% του συνόλου των αιμοπεταλίων).

Η ερμηνεία των λειτουργιών του σπλήνα, απασχολεί του επιστήμονες για περισσότερα από 2500 χρόνια.

Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ δίδασκε ότι ο σπλήνας δεν συμμετέχει στις ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού.

Οι αρχαίοι Έλληνες νόμιζαν ότι η διόγκωση του σπλήνα χειροτερεύει την απόδοση των αθλητών και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούσαν καυτά επιθέματα τοπικά για την ελάττωση του μεγέθους του.

Ο ΓΑΛΗΝΟΣ περιγράφει τον σπλήνα σαν «όργανο μυστηριώδες».

Τον 18ο αιώνα οι γιατροί αντιλαμβάνονται την σπουδαιότητα του οργάνου αυτού και συσχετίζουν για πρώτη φορά τις λειτουργίες του με το ανοσολογικό και αιμοποιητικό σύστημα του ανθρώπου.

Το έτος 1919 οι χειρουργοί Morris και Bullodc ήταν οι πρώτοι επιστήμονες που παρατήρησαν ότι η αφαίρεση του σπλήνα δεν οδηγεί σε θάνατο του ατόμου, αλλά αυξάνει την ευπάθεια στις διάφορες λοιμώξεις.

ΡΗΞΗ ΣΠΛΗΝΟΣ (ΡΣ)

Ο σπλήνας είναι το πιο ευαίσθητο όργανο της κοιλίας σε τραυματισμούς και ρήξεις εξ’ αιτίας του λεπτού περιβλήματός του.

Ρήξη σπλήνας συμβαίνει σε:
- Αυτοκίνητα, ποδηλατικά ατυχήματα.
- Παιχνίδια χόκεϋ, φουτ μπολ.
- Περιπτώσεις οικογενειακής βίας.

Ιδιαίτερα ευπαθής εμφανίζεται ο σπλήνας στη λοιμώδη μονοπυρήνωση, στις αιμολυτικές αναιμίες (ειδικά λέμφωμα), στην ελονοσία.

Επίσης έχουν αναφερθεί ρήξεις σπληνός κατά την διάρκεια ορθοκλονοσκόπησης!!

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΡΣ
Δυνατά κοιλιακά άλγη (εξαρτώνται από το μέγεθος της ρήξης και της ποσότητας του αίματος που προκαλεί αυτή). Συνήθως εντοπισμός πόνου από αριστερό υποχόνδριο με αντανάκλαση στον αριστερό ώμο.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Φυσική εξέταση, λήψη ιστορικού ασθενή, ακτινολογικές εξετάσεις (απλή κοιλίας – CT κοιλίας) (βλέπε πίνακα 2).

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Χειρουργική επέμβαση.


ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Τα αίτια της υπέρμετρης διόγκωσης σπλήνας > 1000g είναι τα:
- Καλ-αζάρ, σπλαχνική λεϊσμανίαση.
- Χρόνια μυελογενή λευχαιμία.
- Μυελοσκλήρυνση.
- Ελονοσία.
- Πρωτοπαθής λέμφωμα σπληνός.

ΔΙΟΓΚΩΣΗ ΣΠΛΗΝΟΣ – ΣΠΛΗΝΟΜΕΓΑΛΙΑ (ΔΣ)

Η διόγκωση του σπλήνα η οποία προκαλείται από πολλά αίτια (λοιμώδη – μεταβολικά – νεοπλασματικά) (βλέπε πίνακα 1) διακρίνεται σε:

- ΜΕΤΡΙΑ ΣΠΛΗΝΟΜΕΓΑΛΙΑ 10 – 20εκατ.<1000g
- ΜΕΓΑΛΗ ΣΠΛΗΝΟΜΕΓΑΛΙΑ > 20 εκατ.

Η σπληνομεγαλία αναφέρεται στην ανατομική διόγκωση του σπληνός και διακρίνεται από τον ΥΠΕΡΣΠΛΗΝΙΣΜΟ ο οποίος εκφράζει λειτουργική έννοια δηλαδή υπερλειτουργία σπληνός χωρίς να είναι απαραίτητη η διόγκωση του οργάνου (δηλαδή είναι λειτουργική έννοια).

Ο υπερσπληνισμός εκδηλώνεται: α) με μείωση των ερυθρών αιμοσφαιρίων, β) μείωση των αιμοπεταλίων ή συνδυασμού αυτών.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΔΣ
Κοιλιακά άλγη – θωρακικά άλγη – θωρακικό άλγος σαν «πλευριτικός πόνος» - στομάχι, έντερα γεμίζουν, αίσθημα πληρότητας, κορεσμού στομάχου όταν είναι  διογκωμένος ο σπλήνας  - συμπτώματα αναιμίας από την κυτταροπενία.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Διάγνωση του πρωτοπαθή αιτίου το οποίο προκαλεί την σπληνομεγαλία.

Αν αφαιρεθεί ο σπλήνας ο ασθενής πρέπει να καλύπτεται συνεχώς με εμβολιασμούς για Haabhilaus influezae, Streptococcus pneumoniae, Menirigococcus και με ετήσιο εμβολιασμό κατά γρίππης.