Γράφει ο
Νίκη Καλτσόγια

Ίσως απ’  όλες τις επετείους που υπάρχουν και υπηρετούν τη συλλογική μνήμη για γεγονότα και αξίες του πολιτισμού μας, αυτή της  Ημέρας της Μητέρας βρίσκεται στην καρδιά της ανθρώπινης ύπαρξης, στο κέντρο των αξιών της. Μέσα από τη Μητέρα-σύμβολο ζωής και αναγέννησης ακουμπάς το Θεό και το θαύμα της δημιουργίας. Γι’ αυτό άλλωστε παντού στο δυτικό κόσμο η γυναίκα ενσωματώθηκε στις κοινωνίες ταυτισμένη με την εικόνα της Θεοτόκου. Η ταύτιση αυτή είναι έντονη στο Θείο Δράμα της Σταύρωσης: «Ω φως του Κόσμου, δικό μου φως ..», θρηνωδεί η Παναγία. «Γιέ μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου», θρηνωδεί και η μάνα του σκοτωμένου παλικαριού  στον Επιτάφιο, του ποιητή Γιάννη Ρίτσου. Αυτή η ομοιότητα στα αισθήματα της μάνας  είναι ακριβώς η πιο μεγάλη απόδειξη της διαχρονικότητας της μητρότητας. Στην ξεχωριστή θέση που έχει  η Ελληνίδα μάνα  είναι αφιερωμένο το βιβλίο της βραβευμένης ποιήτριας Πόπης Μπαλαμωτή-Σπιτά, με τίτλο Η μάνα στη νεοελληνική ποίηση (2015).

Ασφαλώς όταν μιλάμε για μητρότητα, έχουμε κατά νου το θεσμό της οικογένειας. Και βέβαια η οικογένεια ως κοινωνικός θεσμός έχει αλλάξει μέσα από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, που έχουν επιφέρει σημαντικές μεταβολές στις σχέσεις των δύο φύλων και στην ίδια την οικογένεια στο δυτικό κόσμο. Από τις πατριαρχικές οικογένειες, με την κοινή  συμβίωση γενεών, περάσαμε σ’  αυτό που λέμε πυρηνική οικογένεια, δηλαδή μητέρα, πατέρα και παιδιών. Και η εξέλιξη συνεχίζεται προς νέες μορφές συμβίωσης, έξω από τον κατά παράδοση νόμιμο γάμο. Οι ανύπαντρες μητέρες όχι μόνο δεν θεωρούνται ντροπή, αλλά αναγνωρίζονται με ίσα δικαιώματα με τις μητέρες σε νόμιμο γάμο. Η μονογονεϊκότητα, όπως αποκαλείται αυξάνεται ραγδαία, και είναι «γένους θηλυκού», όπως δείχνουν σχετικές έρευνες. Όμως η αποδοχή της ανύπαντρης μητέρας διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία. Αλλά και οι συμβιώσεις σε μια στέγη χωρισμένων γονιών με παιδιά δεν είναι άγνωστες, όπως άγνωστα δεν είναι και τα προβλήματα που δημιουργούν αυτές οι συμβιώσεις.

Φυσικά είναι κοινή διαπίστωση ότι στις δυτικές κοινωνίες η θέση της  γυναίκας σήμερα είναι τελείως διαφορετική απ’  ό,τι στο παρελθόν. Έχει, θεσμικά τουλάχιστον, τα ίδια ατομικά, πολιτικά -αλλά και ειδικά κοινωνικά δικαιώματα- με τον άνδρα. Διεκδικεί κι’  έχει κερδίσει, σε μεγάλο βαθμό μια ισότιμη θέση στην κοινωνία, στην εργασία και στην επιστήμη και στον πολιτισμό. Η χειραφέτησή της είναι μια κατάκτηση που την κέρδισε με πολλούς αγώνες. Πολλά έχουν αλλάξει σήμερα. Οι αξίες, οι τρόποι ζωής, οι συνήθειες. Άλλαξε όμως και η μάνα; Σταμάτησε να ταυτίζεται με το παιδί της και να το θεωρεί κομμάτι του εαυτού της: «Σπλάχνο των σπλάχνων της»,  «φως των ματιών της», «καρδιά της καρδιάς της»;  Σταμάτησε να θυσιάζει τη δική της προσωπική κοινωνική κι’  επαγγελματική άνοδο  για χατίρι των παιδιών; Εδώ έρευνες δείχνουν ότι σε μεγάλο βαθμό η σημερινή γυναίκα βάζει ακόμα πρώτα το παιδί και μετά τη δική της κοινωνική άνοδο, στην επιστήμη, στον επαγγελματικό τομέα. Νόμοι προστατευτικοί υπάρχουν, η προστασία της μητρότητας όμως εξαρτάται από το βαθμό ανάπτυξης των κοινωνιών.

Αυτές οι αλλαγές στη θέση των γυναικών στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες  επιβάλλουν μια νέα θεώρηση των σχέσεων των δύο φύλων ως προς τις ευθύνες τους για τις νέες ζωές που φέρνουν στον κόσμο. Όσο και αν εξιδανικεύεται ο ρόλος της μάνας και ιστορικά δεν αμφισβητείται, οι σημερινές κοινωνίες πρέπει να σταθούν και στο ρόλο του πατέρα. Όχι μόνο τιμητικές ημέρες, γιατί υπάρχει και η Ημέρα του Πατέρα.  Πρωτογιορτάστηκε στις ΗΠΑ στις 19 Ιουνίου 1910 και καθιερώθηκε πολύ αργότερα να γιορτάζεται κάθε Τρίτη Κυριακή του Ιουνίου.  Στην Ελλάδα καθιέρωσαν τη γιορτή οι διαζευγμένοι πατεράδες, μέσω του «Συλλόγου για την Ανδρική και Πατρική Αξιοπρέπεια». Ο ρόλος του πατέρα στο μεγάλωμα του παιδιού, διαφορετικός ασφαλώς  απ’  αυτόν της μητέρας, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται. Σοβαρές έρευνες ψυχολόγων υποδεικνύουν το μεγάλο ρόλο του πατέρα στην ψυχική υγεία των παιδιών. Είναι θεμελιώδης  για την κοινωνική τους ένταξη, το θάρρος τους στη ζωή και την ψυχική τους υγεία. Το παιδί έχει ανάγκη και των δύο γονιών του. Δεν είναι παιχνίδι. Και οι διαφορές στην ψυχολογία των παιδιών μονογονεϊκών οικογενειών, και κυρίως μόνης μητέρας  είναι μεγάλες. Και οι ευθύνες και των δύο γονιών είναι τεράστιες. Και δε λύνει το πρόβλημα  η καθιέρωση ημερών μητέρα ή πατέρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζονται. Αυτό απέδειξε άλλωστε και η καθιέρωση της Ημέρας της Μητέρας. Ήδη καθιερώθηκε και η 25^ης Απριλίου ως Ημέρα κατά της Γονεϊκής Αποξένωσης!

Το θέμα ασφαλώς είναι πολύ μεγάλο και πολύ κρίσιμο για να μπορεί να καλυφθεί στο μικρό αυτό άρθρο. Και ας προστεθεί ότι ο θεσμός της οικογένειας στην ελληνική παράδοση, παρά την όποια εξέλιξη, παραμένει ιερός.  Ας καταπολεμήσουμε με κάθε μέσο, άνδρες και γυναίκες την ισοπεδωτική δύναμη του καπιταλισμού και της οικονομίας της αγοράς να συνθλίψουν με την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης στο έπακρο, ανεξάρτητα άνδρα ή γυναίκα, μέσα από απάνθρωπες μεθόδους και εκβιασμούς. Ιδίως σε περίοδο οικονομικών κρίσεων, όπου και οι ρόλοι των φύλων γίνονται παίγνια στους σκοπούς του κέρδους. Και οι ευθύνες του δυτικού πολιτισμού δεν είναι μόνο για τους πολίτες του. Έχουν οικουμενική αξία.  Αρκεί να ισχύσει παντού στον κόσμο η περίφημη Διεθνής Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιούτου 1990

Κλείνοντας όμως θα ήθελα να σταθώ σ’  ένα μεγάλο θέμα, που ξεπερνά τη γυναίκα ή τον άνδρα στην εποχή μας και φέρνει και τα δύο φύλα μπροστά στις τεράστιες ευθύνες που έχουν όχι μόνο για τα παιδιά τους, αλλά και ως μέλη των κοινωνιών. Και αυτές δεν είναι άλλες από αυτές που απορρέουν από τις δυνατότητες που δίνει η σύγχρονη τεχνολογία της επιστήμης κατάψυξης ωαρίων ή ακόμα και έρευνες που προχωρούν να γεννιούνται παιδιά χωρίς σπέρμα. Όπως έγραφα  σ’  ένα δοκίμιό μου, (π. ΕΥΘΥΝΗ τχ. 340/2000), με τίτλο «Η Σπορά των Ανθρώπων»: «Ίσως ξαναγυρίσουμε σε κάποιον από τους αρχαίους μας μύθους.. για τη σπορά των ανθρώπων. ..Στη σημερινή και πολύ περισσότερο στην αυριανή εποχή, ο άνθρωπος θα μπορεί να σπέρνει  ανθρώπους και μάλιστα μεταλλαγμένους. Πού; Μα όπου και όποτε θέλει. Ποια άλλη μεγαλύτερη απόδειξη της θεϊκής του δύναμης και του ατομικισμού του.»  Η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας έκαμε τον άνθρωπο Θεό, αλλά όχι και  Ά ν θ ρ ω π ο…