Γράφει ο
Νίκος Καλλιακμάνης

Νόσος η οποία αφορά το έντερο (εντερίτιδα) όπως και το στομάχι (γαστρεντερίτιδα).

Η ΓΣΤ προκαλεί φλεγμονή των οργάνων αυτών και εκδηλώνεται με τα ακόλουθα συμπτώματα (χρόνος επώασης 12 – 72 ώρες) – Διάρροια – κράμπες στομάχου – εμετούς – ναυτία – βορβορυγμούς – πυρετό – κεφαλαλγία.

Στην ιογενή ΓΣΤ τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν σε 7 μέρες. Ποσοστό 70% ΓΣΤ στα παιδιά (λοιμώδης – μικροβιακή διάρροια) 10% σε ιούς και ετησίως 3 – 6 εκατομμύρια παιδιά εμφανίζουν λοιμώδη γαστρεντερίτιδα.

Προκαλείται από ΙΟΥΣ → ροταίους – ναροϊούς – αστροϊούς.

ΜΙΚΡΟΒΙΑ 

• Campylobacter jejunui
• Κολοβακτηρίδιο
• Σαλμονέλα (15% στα παιδιά)
• Συγκέλλα

ΠΡΩΤΟΖΩΑ

• Giardia lamblia*
• Entamoeba histolytica
• Cryptosporidium

10 – 18 % στα παιδιά

*Σε όλο τον κόσμο κυρίως βρεφονηπιακούς σταθμούς – ομοφιλόφιλους – μετά από φυσικές καταστροφές.

Παρουσία αίματος στα κόπρανα σημαίνει ΓΣΤ που οφείλεται σε μικρόβια.

Το καμπυλοβακτηρίδιο εμφανίζει και αντιδραστική αρθρίτιδα ή σύνδρομο Guillain-Barre.

Το ουραιμικό αιμολυτικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από την τριάδα → θρομβοπενία → αιμολυτική αναιμία → νεφρική ανεπάρκεια, προκαλείται από τοξίνες του μικροβίου σιγκέλλα.

Ορισμένες ιογενείς λοιμώξεις στα βρέφη προκαλούν επιληψία.

To clostridium difficile αποτελεί συχνό αίτιο ΓΣΤ στους ηλικιωμένους κυρίως μετά από χρήση πολλών αντιβιοτικών όπως και στελέχη σταφυλόκοκκου.

Διάρροιες επίσης προκαλούνται από τη χρήση ΜΣΑΦ (παρακεταμόλη και παράγωγά της) ενώ οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (νόσος Grohn – ελκώδους κολίτιδας) προκαλούν διάρροιες σε χρόνια βάση εξαρτώμενες από τις τροφές.

Επίσης τα φάρμακα τα οποία χορηγούνται για την καταστολή έκκρισης HcL του στομάχου (το HcL αποτελεί τον κύριο παράγοντα δημιουργίας έλκους και γαστρίτιδας).

Φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο λοίμωξης από Clostridium difficile – σαλμονέλλα – καμπυλοβακτηρίδιο (ειδικά όχι τόσο η H₂ – ανταγωνιστές αλλά κυρίως οι αναστολείς της αντλίας πρωταίου).

Τα μικρόβια και οι ιοί που προκαλούν την ΓΣΤ βρίσκονται στο χώμα – κατοικίδια – ζώα – πτηνά – ανθρώπους.

Η ΓΣΤ παρουσιάζεται όταν τα μικρόβια λαμβάνονται από το στόμα (τροφές – μολυσμένα νερά).

Σε περιοχές υγρές και ξηρές  η ποιότητα του νερού χειροτερεύει σε περιόδους ξηρασίας και τότε εμφανίζονται επιδημίες ΓΣΤ.

Στις εύκρατες ζώνες οι μολύνσεις συχνότερα εμφανίζονται το χειμώνα.

Πολλές φορές οι ενήλικες αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα μικρόβια της ΓΣΤ και αποτελούν πλέον «υγιείς μικροβιοφορείς*».

*Υγιής μικροβιοφορέας : άτομο που έχει το μικρόβιο στον οργανισμό τους χωρις να εμφανίζει τη νόσο.

ΤΡΟΦΕΣ ΠΟΥ ΕΝΟΧΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΓΣΤ

• Ωμό μισοψημένο κρέας
• Κοτόπουλα
• Θαλασσινά
• Αυγά
• Ωμά βλαστάρια
• Μη παστεριωμένο γάλα
• Μαλακά τυριά
• Χυμοί φρούτων, λαχανικών

Ο απαραίτητος πληθυσμός των παθογόνων για πρόκληση φλεγμονής και εμφάνιση ΓΣΤ είναι για το cyptosporiclium1 ενώ στην περίπτωση vibrio cholera 10³.

ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ 

1. ΑΤΟΜΟ → ΑΤΟΜΟ (προσωπική επαφή – επαφή με μολυσμένα κόπρανα – επαφή με μολυσμένες επιφάνειες – βρύσες – καζανάκι – τουαλέτες – πάνες – παιδικά παιχνίδια).
2. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΜΟΛΥΣΜΕΝΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ – ΥΔΑΤΟΣ.
3. ΣΤΑΓΟΝΙΔΙΑ ΒΗΧΑ – ΕΜΕΤΟΥ – ΠΤΑΡΝΙΣΜΑΤΟΣ (κύριος ιός – αερογενής μόλυνση).
4. ΑΠΟ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ – ΑΛΛΑ ΖΩΑ.

ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑΣ

• Κατάλληλο ψήσιμο τροφίμων (αν γίνεται χρήση φούρνου μικροκυμάτων προσεκτική εφαρμογή οδηγιών)
• Πλύσιμο χεριών με τρεχούμενο ζεστό νερό, - πριν από το φαγητό – μετά τουαλέτα – μετά από κηπουρικές εργασίες – μετά από παίξιμο με κατοικίδια ζώα.

ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΤΡΟΦΙΜΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΠΕΤΣΕΤΕΣ ΜΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ή ΣΤΕΓΝΩΤΗΡΙΑ ΜΕ ΑΕΡΑ ΓΙΑ ΣΤΕΓΝΩΜΑ ΧΕΡΙΩΝ.

ΟΙ ΥΦΑΣΜΑΤΙΝΕΣ ΠΕΤΣΕΤΕΣ ΔΕΝ ΣΥΝΙΣΤΩΝΤΑΙ ΕΠΕΙΔΗ ΛΕΡΩΝΟΝΤΑΙ ΕΥΚΟΛΑ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΔΙΔΟΥΝ ΕΤΣΙ ΜΙΚΡΟΒΙΑ.

ΤΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΩΜΑ ΤΡΟΦΙΜΑ – ΚΡΕΑΤΑ – ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ – ΑΥΓΑ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η μετάδοση – πρόληψη της νόσου γίνεται :

1. Καλές συνθήκες συντήρησης αποθήκευσης τροφίμων.
2. Συχνές πλύσεις χεριών (σαπούνι – ζεστό νερό).
3. Όχι χρήση αντικειμένων που ανήκουν σε άλλο πρόσωπο (πετσέτες - οδοντόβουρτσες - σκεύη πιάτα μαγειρικής).
4. Ωμά και μαγειρεμένα τρόφιμα όχι με τα ίδια σκεύη (λαβίδες – μαχαίρια) - καθαρισμός επιφανειών κουζίνας, μαγειρείων.
5. Μαγειρεμένα φαγητά να τοποθετούνται στο ψυγείο μέσα σε 1 ώρα. Τα ωμά τρόφιμα να μπαίνουν κάτω από τα ψημένα για πρόληψη διασταυρωμένης μόλυνσης.
6. Αποθήκευση τροφίμων σε 5 και κάτω βαθμούς κελσίου (5^οC).
7. Προστασία φαγητών από έντομα – τρωκτικά και άλλα ζώα.
8. Πλύσιμο μπάνιου (λεκάνης – καθίσματα τουαλέτας – λαβές τουαλέτας – βρύσες – τραπέζια όπου αλλάζουν πάνες μικρών παιδιών).
9. Σκάμματα με άμμο που χρησιμεύουν στις αθλοπαιδιές μολύνονται από κόπρανα ή ούρα ζώων, καθαρισμό με τσουγκράνες – αντικατάσταση άμμου.
10. Ταξιδιώτες σε χώρες υποανάπτυκτες, προσεκτική επιλογή – Παρασκευή φαγητού – ποτού [όχι άψητα τρόφιμα – μη εμφιαλωμένα νερά – μη παστεριωμένο γάλα] πόσιμο νερό να βράζεται αν υπάρχουν υποψίες λοίμωξης – πάγος – παγάκια να μην καταναλώνονται.  

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ (ΓΣΤ)

Οι ιοί πιο συχνοί για γαστρεντερίτιδα είναι :

• Rotavirus
• Norovirus

Οι ιοί αυτοί προσβάλλουν τα κύτταρα του εντερικού επιθηλίου στις λάχνες του λεπτού εντέρου με αποτέλεσμα παραγωγή διϊδρώματος* (ύδατος και ηλεκτρολυτών) στον αυλό του εντέρου.

*Διΐδρωμα : Διαπίδυση ενός υγρού μέσω μεμβράνης (τοίχωμα τριχοειδών).

Μερικές φορές η δυσαπορρόφηση των υδατανθράκων επιτείνει τα συμπτώματα της ΓΣΤ, προκαλώντας ωσμωτική διάρροια*.

*Ωσμωτική Διάρροια : παρουσιάζεται όταν ουσίες οι οποίες βρίσκονται σε υψηλές συγκεντρώσεις (π.χ. αντιόξινα, λακταλόζη, λακτόζη) δεν μπορούν να απορροφηθούν και έλκουν νερό από το εντερικό τοίχωμα στα κόπρανα. Με τον τρόπο αυτό απεκκρίνονται περισσότερα από 500ml κοπράνων την ημέρα, η διάρροια όμως υποχωρεί κατά την διάρκεια της νηστείας.

Η διάρροια που προκαλούν οι ιοί είναι υδαρούς περιεχομένου. Ανεύρεση ερυθρών και λευκών αιμοσφαιρίων ή ορατή αιματηρά διάρροια εμφανίζεται στις διάρροιες από ΓΣΤ μικροβιακή. 

ΟΙ ROTAVIRUSES

Αποτελούν το πιο κοινό αίτιο των σποραδικών, σοβαρών με πρόκληση αφυδάτωσης, γαστρεντερίτιδας στα βρέφη (3 – 15 μηνών).

Η ΓΣΤ από Rotavirus είναι πολύ μεταδοτική. Οι ενήλικες μπορεί να μολυνθούν μετά από συχνή επαφή με το παιδί που πάσχει.

Μόλυνση γίνεται με κόπρανα – στοματική οδό.

Χρόνος επώασης 1 – 3 ημέρες.

Στα εύκρατα κλίματα περισσότερες ΓΣΤ συμβαίνουν το χειμώνα.

OINOROVIRUSES

Συνήθως προκαλούν γαστρεντερίτιδα σε μεγαλύτερες ηλικίες σε όλες τις εποχές του έτους.

Ο Novovirus είναι ο κύριο αίτιο σποραδικής γαστρεντερίτιδας σε όλες τις ηλικίες.

Η μετάδοση γίνεται μέσω ύδατος και τροφίμων.

Επίσης η μόλυνση γίνεται από άτομο σε άτομο (μεγάλη μεταδοτικότητα του ιού).

Χρόνος επώασης είναι 24 – 48 ώρες.

OIASTROVIRUSES

Προσβάλλει όλες τις ηλικίες αλλά συνήθως παιδιά και εφήβους.

Η λοίμωξη από τον astovirus εμφανίζεται συνήθως τον χειμώνα.

Μετάδοση κοπρανοστοματική.

Χρόνος επώασης 3 – 4 ημέρες.

OIADENOVIRUSES

Αποτελούν την 4^η αιτία της γαστρεντερίτιδας των παιδιών.

Συμβαίνουν όλο το χρόνο με μικρή αύξηση το καλοκαίρι.

Παιδιά < 2 ετών προσβάλλονται πιο συχνά.

Χρόνος επώασης 3 – 10 ημέρες.

Στα άτομα με ανοσοκαταστολή – enteroviruses – cytomegalovirus προκαλούν ΓΣΤ και διάρροιες.

ΟΞΕΙΑ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΒΙΑ

• Salmonella
• Campylobacter
• Shigella
• Esh coli (ειδικά ορότυπο 0157:H7)

Η μικροβιακή ΓΣΤ είναι λιγότερο συχνή από την ιογενή.

Τα μικρόβια προκαλούν ΓΣΤ με μηχανισμούς όπως π.χ. το Vibria cholera, εντεροτοξικά στελέχη του E. coli προσκολλώνται στο βλεννογόνο του εντέρου χωρίς να διηθούν αυτόν παράγοντας εντεροτοξίνες.

Οι τοξίνες αυτές αναστέλλουν την φυσιολογική απορρόφηση εντέρου, προκαλώντας έκκριση ηλεκτρολυτών και ύδατος με ενεργοποίηση της adenlate cyclase που έχει σαν αποτέλεσμα πρόκληση υδαρούς διάρροιας.

Το clostridium difficile παράγει επίσης παρόμοια τοξίνη όταν υπερπαράγεται στο έντερο μετά χρήση αντιβιοτικών.

Ο Staphylococcus aureus (χρυσίζων σταφυλόκοκκος) bacillus cereus, clustridium perfringens παράγουν εξωτοξίνες που μολύνει τις τροφές.

Η εξωτοξίνη αυτή μπορεί να προκαλέσει ΓΣΤ χωρίς να είναι απαραίτητη η μικροβιακή μόλυνση.

Το είδος της τοξίνης αυτής προκαλεί ναυτία, εμετούς, διάρροιες μέσα σε 12 ώρες από την κατανάλωση της μολυσμένης τροφής με την εξωτοξίνη. Τα συμπτώματα υποχωρούν εντός 36 ωρών.

Άλλα μικρόβια όπως Shigella, Salmonella, Campylobacter και μερικοί υποτύποι του E. coli προσβάλλουν τον βλεννογόνο του λεπτού εντέρου ή του παχέως όπου προκαλούν μικροσκοπικά έλκη, αιμορραγίες εξίδρωση υγρού (πλούσιο σε λευκώματα) και αποβολή νερού και ηλεκτρολυτών.

Η προσβολή του εντέρου συμβαίνει ανεξάρτητα της παραγωγής εντεροτοξίνης.

Οι διαρροϊκές κενώσεις περιέχουν ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια και σπανίως αίμα.

Τα μικρόβια Salmonella και Campylobacter αποτελούν τις πιο συχνές αίτιες ΓΣΤ στις ΗΠΑ και προκαλούνται από μη παστεριωμένα γάλατα ή κακώς ψημένα πουλερικά.

Το μικρόβιο Campylobacter μεταδίδεται από σκύλους ή γάτες που έχουν διάρροιες.

Η Salmonella εκτός από το γάλα και πουλερικά μπορεί να μεταδοθεί από αυγά ή ερπετά.

Το μικρόβιο shigella που αποτελεί το 3^ο κοινό μικροβιακό αίτιο ΓΣΤ στις ΗΠΑ μεταδίδεται και από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά και με μολυσμένα τρόφιμα. Η shigella dysentiriae τύπου 1 παράγει τοξίνη (shiga toxin) που προκαλεί το ουραιμικό-αιμολυτικό σύνδρομο.

ΟΥΡΑΙΜΙΚΟ ΑΙΜΟΛΥΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ : Χαρακτηρίζεται από :

• Θρομβοπενία
• Αναιμία
• Νεφρική ανεπάρκεια.

Επίσης διάφοροι υποτύποι του E. coli προκαλούν διάρροιες.

Έτσι, :

1. Το Εντεροαιμορραγικό (Enterohemorragic) E. Coli κολοβακτηρίδιο παράγει ειδική τοξίνη που εκδηλώνεται σαν αιμορραγική κολίτιδα.
2. Το E. coli ο 157:H7 είναι το κοινό στέλεχος και προκαλεί σε ποσοστό 2% - 7% στις νεαρές και μεγάλες ηλικίες αιμολυτικό-ουραιμικό σύνδρομο.
3. Το Enterotoxigenic E. coli (εντεροτοξίγενες) παράγει 2 τοξίνες, η μία μοιάζει με τοξίνη της χολέρας και προκαλεί διαρροϊκές, υδαρούς περιεχομένου κενώσεις.
4. Το enteroinvasive (εντεροδιηθητικό) E. Coli προκαλεί αιματηρή και μη διάρροια.

Υπάρχουν και άλλα μικρόβια που προκαλούν γαστρεντερίτιδες π.χ. το Yersinia enterocolitica προκαλεί γαστρεντερίτιδα ή σύνδρομο που «μιμείται» τη σκωληκοειδίτιδα.

Μεταβιβάζεται σε κακώς ψημένο κρέας γουρουνιού, μη παστεριωμένο γάλα, μολυσμένο νερό.

Επίσης το μικρόβιο Listeria που εντοπίζεται στο κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, λαχανικά μολυσμένα από χώμα ή νερό, σε παρασκευασμένα τρόφιμα (π.χ. ζαμπόν που μολύνεται κατά την παραγωγή του) προκαλεί ΓΣΤ.

Η Listeria πολλαπλασιάζεται και σε τρόφιμα που βρίσκονται στην κατάψυξη – αυξάνεται επίσης στα τοιχώματα των καταψυκτών και με τον τρόπο αυτό μολύνει και άλλα τρόφιμα.

Το μικρόβιο καταστρέφεται στους 70^οC επί τουλάχιστον 3΄. Στις έγκυες η Listeria προσβάλλει το αμνιακό υγρό και προκαλεί αποβολή αυτόματη.

Το μικρόβιο Aeromonas προκαλεί γαστρεντερίτιδα από μόλυνση κατά την κολύμβηση σε πισίνες ή κατανάλωση (πόση) μολυσμένου νερού (τρεχούμενο ή λιμνάζων).

Τα πιο συχνά παράσιτα που προκαλούν ΓΣΤ είναι :

• Gardia
• Cryptosporidium.

Ειδικά η Gardia intestinalis (lamblia) δημιουργεί τροφοζωΐδια τα οποία προσκολλώνται στο βλεννογόνο του 12δάκτυλου και λεπτού εντέρου όπου και πολλαπλασιάζονται με δυαδικό τρόπο. Επίσης μερικά παράσιτα μετατρέπονται σε κύστεις που είναι ανθεκτικές στο περιβάλλον και μεταδίδουν τη νόσο μέσω κοπράνων-στόματος.

Η νόσος gardia (λαμβλιάση) μεταδίδεται με μολυσμένες τροφές με μόλυνση ανθρώπου πάσχοντος προς άλλο άτομο (κυρίως στα άσυλα και ιδρύματα καθυστερημένων ατόμων με πτωχές υγιεινής συνθήκες αλλά και στους σεξουαλικούς συντρόφους).

Χαρακτηριστικό της λαμβλίασης είναι ότι οι κύστεις του παράσιτου παραμένουν ζωντανές στις υδάτινες επιφάνειες και είναι ανθεκτικές στη χλωρίωση του ύδατος.

Έτσι οι φυσικοί χείμαρροι και καταρράκτες της υπαίθρου όπως και οι αρδευτικές παροχές που γίνονται με δημοτικούς πόρους ακόμα και αν είναι χλωριωμένοι μεταδίδουν τη λαμβλίαση.

Η λοίμωξη από λαμβλίες μπορεί να διαδράμει χωρίς συμπτώματα ή μπορεί να προξενεί μετεωρισμούς κοιλίας – κακή χώνεψη – ακόμα και χρόνιο σύνδρομο δυσαπορρόφησης.

Το παράσιτο Cryptosporidium parvum που μεταδίδεται από μολυσμένα νερά προκαλεί έντονες διάρροιες που συνοδεύονται από κοιλιακά άλγη, ναυτία, εμετούς.

Στα υγιή άτομα η νόσος υποχωρεί χωρίς θεραπεία με συνηθισμένη διάρκεια 2 εβδομάδων. Στα άτομα όμως που βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή (μεταμόσχευση οργάνων – νεφρική, ηπατική ανεπάρκεια – Σακχαρώδης Διαβήτης) προκαλεί διαταραχές ηλεκτρολυτών και αφυδάτωση.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΓΣΤ

Χαρακτήρας και σοβαρότητα των συμπτωμάτων ποικίλλει. Συνήθως η έναρξη είναι οξεία και συνοδεύεται από ανορεξία, εμετούς, βορβορυγμούς, κοιλιακά άλγη, διάρροιες (με ή χωρίς εμφάνιση βλέννης), αίματος, κακουχία, μυαλγίες, αίσθημα κόπωσης συνυπάρχουν. Η κοιλιά μπορεί να εμφανίσει διάταση ενώ μυϊκή σύσπαση μπορεί να εμφανιστεί.

Οι εντερικές έλικες που διατείνονται από αέρια μπορεί να ψηλαφώνται. Οι βορβορυγμοί είναι συνήθεις και αποτελούν σημαντικό διαφορικό γνώριμα από τον παραλυτικό ειλεό στον οποίο δεν υπάρχουν.

Παρατεταμένοι εμετοί και διάρροιες μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα μείωση του ενδαγγειακού χώρου, πτώση πίεσης, ταχυκαρδία, αν συνεχιστούν εμφανίζεται shock (καταπληξία).

Ref. : - Βικιπαιδεια

         - Merck Man 18^th ed.