Γράφει ο
Στυλιανός Πολίτης

Σύμφωνα με το μύθο στην Κύπρο γεννήθηκε η Αφροδίτη, θεά της γυναικείας ομορφιάς και του έρωτα. Για το λόγο αυτό θεωρείται και το πιο όμορφο νησί του κόσμου, αν και ταυτόχρονα είναι και το πιο μαρτυρικό. Αιτία είναι η στρατηγική του θέση καθώς είναι στο σταυροδρόμι ανάμεσα στην Αφρική, στην Ευρώπη και στην Ασία. Είναι ένα νησί με πολυτάραχη ιστορία. Αυτό που γνώρισε τόσους πολλούς κατακτητές, που το ρήμαξαν και το καταστρέψανε χιλιάδες φορές, χωρίς όμως να μπορέσουν να μειώσουν το Ελληνικό φρόνημα των γενναίων κατοίκων του, που λαχταρούσαν πάντα την ελευθερία τους χύνοντας πολύ αίμα γι’ αυτό το σκοπό.

Με την απελευθέρωση της Ελλάδος από τον Τουρκικό ζυγό, οι Κύπριοι άρχισαν να αναζητούν εντονότερα την ελευθερία τους και την ένταξη της ιδιαίτερης πατρίδας τους στο νεοσύστατο τότε Ελληνικό Κράτος. Αρωγός σ’ αυτή την προσπάθεια ο Κύπριος από μητέρα, πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας. Ο μεγαλοφυής αυτός πολιτικός και διπλωμάτης έκανε πάντα μεγάλα όνειρα. Ένα απ’ αυτά ήταν και η απελευθέρωση της Κύπρου,  που την επιθυμούσε με όλη τη δύναμη της ψυχής του. Την αποκαλούσε μάλιστα  «της Ελλάδος διαμέλισμα». Δυστυχώς όμως, ο πρόωρος και τόσο άδικος θάνατος του σταμάτησε αυτό και τόσα άλλα μεγαλεπήβολα σχέδια του. Οι Κύπριοι παρέμειναν υπόδουλοι στους Τούρκους μέχρι την Αγγλο-Τουρκική Σύμβαση της Κωνσταντινουπόλεως στις 4 Ιουνίου του 1878, σε εκτέλεση της οποίας η Αγγλία ανέλαβε τη διοίκηση της Κύπρου. Οι Κύπριοι το δέχθηκαν με ενθουσιασμό και γεμάτοι ελπίδες. Νόμισαν οι δυστυχείς ότι θα είχαν την ίδια μοίρα με τα Επτάνησα που πριν από δεκατέσσερα χρόνια είχαν ενσωματωθεί στην Ελλάδα. Που να ήξεραν τι τους περίμενε! Οι νέοι τότε «Κύριοι» της νήσου είχαν άλλα σχέδια, αφού ήθελαν να την εντάξουν σε μια αλυσίδα βάσεων που προγραμμάτιζαν στη Μεσόγειο με Γιβραλτάρ, Μάλτα, Κρήτη και Κύπρο. Στις 5 Νοεμβρίου 1914 προσαρτήθηκε η Μεγαλόνησος στη Βρετανική Αυτοκρατορία.. Μετά την τουρκική ήττα του 1918, η Τουρκία παραιτήθηκε από κάθε της διεκδίκηση στην Κύπρο, ενώ στις 24 Ιουλίου 1923 με τη Συνθήκη της Λοζάννης αναγνωρίστηκε πλήρως η βρετανική κυριαρχία στην Κύπρο. Το 1925 την 1η Μαΐου, η Κύπρος ανακηρύχθηκε αποικία της Μεγάλης Βρετανίας.

Η εξέλιξη αυτή απογοήτευσε του Κύπριους. Κατάλαβαν ότι η μοίρα τους ήταν τελείως διαφορετική απ’ αυτή των Επτανησίων. Γι’ αυτό από τον Οκτώβριο του 1931 ξεσηκώθηκαν αρχίζοντας τον αγώνα τους για την ένωση τους με την ελεύθερη Ελλάδα. Οι Άγγλοι αντέδρασαν με σκληρά μέτρα. Παράλληλα ξεκίνησαν να εφαρμόζουν την παλιά μέθοδο τους, το «διαιρεί και βασίλευε». Καλλιέργησαν φιλοτουρκική  συνείδηση και θρησκευτικό φανατισμό στους μουσουλμάνους της νήσου. Η κατάσταση διαρκώς χειροτέρευε. Παρ’ όλα αυτά στις 15 Ιανουαρίου 1950 που έγινε το δημοψήφισμα στην Κύπρο με απόφαση της Εκκλησίας, παρά την άρνηση της Αγγλικής Κυβερνήσεως, το αποτέλεσμα ήταν συνταρακτικό. Οι Κύπριοι σε ποσοστό 95,7 % έδειξαν πως ήθελαν όχι μόνο την ελευθερία τους αλλά και την ένωση τους με την Ελλάδα. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ανακοίνωσε αμέσως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στον Κυβερνήτη της Νήσου Σερ Αντριου Ράιτ (Sir Andrew Rite), δηλώνοντας: «Αξιούμεν την Ένωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα». Τον περίμενε η αρνητική του στάση και η απογοητευτική απάντηση του. Στις 10 Αυγούστου 1953, ο Αρχιεπίσκοπος έκανε μια ανεπιτυχή απόπειρα προσφυγής στα Ηνωμένα Έθνη. Οι ελπίδες για ανώδυνη λύση του προβλήματος μηδενίσθηκαν στις 28 Ιουλίου 1954 όταν στη Βουλή των Κοινοτήτων ο Υφυπουργός Αποικιών Hopkinson επεσήμανε την στρατηγική σημασία της Κύπρου και την πρόθεση των Άγγλων να μην χάσουν ποτέ την κυριαρχία τους εκεί. Η αγανάκτηση όλων των Ελλήνων και όχι μόνο των Κυπρίων έφθασε στο απροχώρητο. Ενώ συνέβαιναν όλα αυτά ο τότε Συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας είχε στην Αθήνα από το 1950 κάποιες μυστικές και άτυπες συναντήσεις με το Στρατηγό Γεώργιο Κοσμά που ήταν Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, καθώς και με άλλους στρατιωτικούς και πολιτικούς παράγοντες. Ταυτόχρονα συγκέντρωνε οπλισμό και πυρομαχικά. Ο Συνταγματάρχης είχε γεννηθεί στις 6 Ιουλίου 1897 στη Χρυσαλινιώτισσα στη Λευκωσία αλλά είχε μεγαλώσει στο Τρίκωμο Αμμοχώστου. Ήταν ένας γενναίος πολεμιστής του Ελληνικού Στρατού. Είχε διακριθεί σε όλους τους αγώνες και διέθετε εξαιρετικά μεγάλη εμπειρία στην αντιστασιακή δράση από την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα. Ήταν ο καταλληλότερος για να αναλάβει αρχηγός του ένοπλου αγώνα.

Στις 10 Νοεμβρίου 1954, ο Γεώργιος Γρίβας αποβιβάζεται στη Χλώρακα της Πάφου με το ψευδώνυμο «Διγενής». Αμέσως ξεκίνησε η προπαρασκευή του ένοπλου Κυπριακού Αγώνα,  με την εκπαίδευση μαχητών που στρατολόγησε κυρίως από την Ορθόδοξη Χριστιανική Ένωση Νέων (Ο.Χ.Ε.Ν). Δεν άρχισε όμως αμέσως τη δράση του περιμένοντας το αποτέλεσμα από την προσφυγή της Ελλάδας για την Κύπρο στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών στις 14 Δεκεμβρίου. Δυστυχώς όμως άλλη μια απογοήτευση μας περίμενε. Μετά και απ’ αυτό ο Γρίβας-Διγενής ήταν πια απόλυτα βέβαιος ότι μόνο ο ένοπλος αγώνας θα μπορούσε να απελευθερώσει την Κύπρο. Γι’ αυτό συνέχισε εντατικά την προπαρασκευή του με οργάνωση των δυνάμεων, εκπαίδευση στελεχών,  καθορισμό στόχων και σχέδια ενεργείας. Στις 20 Μαρτίου 1955 όλα ήταν έτοιμα. Η Πατριωτική του Οργάνωση ονομάσθηκε Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) και ξεκίνησε τη δράση της από το βράδυ της 31ης Μαρτίου προς 1ης Απριλίου.

Ο Αγώνας στην Κύπρο δεν άργησε να πάρει διαστάσεις. Καθώς υπήρχε όμως σοβαρή έλλειψη όπλων και πυρομαχικών, οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ άρχισαν να ψάχνουν παντού και να αρπάζουν από όπου μπορούσαν με μεγάλο κίνδυνο. Σημαντική επιχείρηση ήταν η αρπαγή όπλων από το λιμένα της Αμμοχώστου στις αρχές Δεκεμβρίου 1955, με πρωταγωνιστή τον Ανδρέα Δημητρίου που σαν υπάλληλος στις Στρατιωτικές Αποθήκες της Αμμοχώστου είχε τις πληροφορίες του. Η επιχείρηση έγινε με καταπληκτική επιτυχία αμέσως μετά την εκφόρτωσή των όπλων και των πυρομαχικών και προτού μεταφερθούν στις αποθήκες για να τακτοποιηθούν. Με αυτά ενισχύθηκε σημαντικά η ΕΟΚΑ και μπόρεσε να κάνει πιο έντονη τη δράση της. Οι Άγγλοι στις 3 Οκτωβρίου 1955 αντικατέστησαν τον Κυβερνήτη τους και ανέθεσαν τα καθήκοντα αυτά στο Στρατάρχη Σερ Τζών Χάρντινγκ (Sir John Harding). Τα μέτρα άρχισαν να σκληραίνουν ακόμα περισσότερο. Ο εορτασμός για το ΟΧΙ του Μεταξά και της Εποποιίας του 1940 έφερε συμφορές στους Κυπρίους. Συνελήφθησαν πολλοί πατριώτες και οδηγήθηκαν σιδηροδέσμιοι στις φυλακές. Οι μάχες στην Κύπρο έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Στις 15 Δεκεμβρίου πίπτει ηρωικά ένας από τους πέντε πρώτους Ομαδάρχες δολιοφθορών της ΕΟΚΑ. Ήταν ο Χαράλαμπος Μούσκος από την Παναγιά της Πάφου, ξάδελφος του Αρχιεπισκόπου. Στις 27 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους ο Κυβερνήτης κηρύσσει το νησί σε «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης». Στη διάρκεια μιας από τις μαθητικές διαδηλώσεις, στις 7 Φεβρουαρίου του 1956, φονεύθηκε από σφαίρα ο μαθητής Πετράκης Γιάλλουρος από το Ριζοκάρπασο της Αμμοχώστου. Η τρομοκρατία απλώνεται παντού.

Ας σταματήσουμε εδώ όμως την εξιστόρηση των τραγικών γεγονότων στο μαρτυρικό νησί και ας επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στους δύο αγωνιστές. Τον Καραολή και το Δημητρίου. Ο Μιχάλης Καραολής είχε γεννηθεί στο Παλαιχώρι Ορεινής το 1933. Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο και συνέχισε τις σπουδές του στην Αγγλική Σχολή Λευκωσίας. Ήξερε απ’ έξω ολόκληρα κείμενα από τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς καθώς και από την Αγία Γραφή. Μεγάλη ήταν και η Χριστιανική του Πίστη όπως φαίνεται από τα τελευταία γράμματα που έστειλε στους συγγενείς του. Ήταν ένας άριστος μαθητής. Με την επιμέλεια του κέρδισε μια υποτροφία που του εξασφάλιζε πανεπιστημιακές σπουδές στην Ιατρική. Η αγνή αγάπη του για την Πατρίδα παραμέρισε το πάθος του για τη μόρφωση. Προτίμησε να μείνει στο νησί του και να αγωνισθεί για την Ελευθερία και την Ένωση. Διορίσθηκε Κυβερνητικός Υπάλληλος στο Τμήμα του Φόρου Εισοδήματος. Παράλληλα σαν βασικό στέλεχος της Ομάδας του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον Αγώνα. Ως απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής είχε πολλές και καλές γνωριμίες στους κατακτητές και προσποιούταν τον Αγγλόφιλο για να συλλέγει πληροφορίες χωρίς να κινεί καμμία υποψία. Συνεργαζόταν λοιπόν άριστα με το Τμήμα  Πληροφοριών της Οργάνωσης. Τον Ιούνιο του 1955 ανατίναξε τις εγκαταστάσεις της Υπηρεσίας του με χρήση ωρολογιακής βόμβας, που προγραμμάτισε να εκραγεί ανήμερα Κυριακής για να μην υπάρξουν θύματα. Η έντονη δράση του όμως συντόμευσε την πορεία του προς τη θυσία. Την Κυριακή 28 Αυγούστου 1955 αυτός και ο Ανδρέας Παναγιώτου, μετά από πυροβολισμούς εναντίον πράκτορα των Βρετανών, προσπάθησαν να διαφύγουν τρέχοντας. Κατά ατυχή σύμπτωση την ώρα εκείνη γινόταν συγκέντρωση του ΑΚΕΛ σε γειτονική αίθουσα. Προκλήθηκε σύγχυση και κάποιοι προσπάθησαν να τους εμποδίσουν. Ο Ανδρέας Παναγιώτου, απειλώντας με το πιστόλι του κατόρθωσε να καβαλήσει το ποδήλατο του και να απομακρυνθεί γρήγορα. Ο Καραολής αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το δικό του ποδήλατο. Από τον αριθμό κατασκευής που ήταν καταχωρημένος στα αρχεία του Τμήματος Οδικών Μεταφορών, οι Άγγλοι εντόπισαν τον ιδιοκτήτη του. Ο Καραολής τώρα σαν καταζητούμενος αποφάσισε να φύγει από την πόλη και να συνεχίσει τη δράση του στα βουνά. Η Οργάνωση τον ενέταξε στην Ανταρτική Ομάδα του Ανθυπολοχαγού Γρηγόρη Αυξεντίου που δρούσε στον Πενταδάκτυλο. Αμέσως, ξεκίνησε για να ενωθεί με τα παλικάρια αυτής της Ομάδας. Κινήθηκε με αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Ανδρέας Χριστούδης. Μετέφερε και ένα σημαντικό έγγραφο της ΕΟΚΑ για τον Αρχηγό της Ομάδας γραμμένο από στενό συνεργάτη του Γρίβα-Διγενή,  το Γιαννάκη Δρουσιώτη. Στο Κιάδος στο δρόμο προς το Λευκόνοικο, οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και τον παράδωσαν στους Άγγλους. Η ΕΟΚΑ κατέβαλε πολλές  προσπάθειες για την απελευθέρωση του, χωρίς αποτέλεσμα. Παραπέμφθηκε στο Έκτακτο Κακουργιοδικείο της Λευκωσίας και στα τέλη του Νοεμβρίου του 1955 καταδικάσθηκε σε θάνατο. Η απόφαση επηρεάστηκε πολύ από τις καταθέσεις δύο Τούρκων ψευδομαρτύρων, από την προκατάληψη των Άγγλων δικαστών και από την αγόρευση του Ραούφ Ντενκτάς που παρίστατο σαν δικηγόρος των Βρετανών. Οι δικηγόροι του Καραολή άσκησαν έφεση αλλά απορρίφθηκε όπως και η αίτηση χάριτος που κατατέθηκε.

Ο Ανδρέας Δημητρίου καταγόταν από τον Άγιο Μάμα Λεμεσού όπου γεννήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1934. Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο του χωριού του και φοίτησε για τρία μόνο χρόνια στο Νυκτερινό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Αγαπούσε με όλη τη δύναμη της γενναίας ψυχής του την Πατρίδα και είχε βαθιά θρησκευτική Πίστη. Ήταν ένα εργατικό παιδί, πρόθυμο και επιδέξιο. Γνώριζε πολύ καλά τη χρήση των εκρηκτικών. Από μικρός εργαζόταν σε κατάστημα κυνηγετικών ειδών. Στη συνέχεια έπιασε δουλειά σαν υπάλληλος στις Στρατιωτικές Αποθήκες της Αμμοχώστου. Ήταν από τους πρώτους που εντάχθηκαν στην ΕΟΚΑ με δράση κυρίως στην Αμμόχωστο. Ήδη αναφέραμε το μεγάλο του κατόρθωμα με την αρπαγή όπλων και πυρομαχικών στο λιμάνι της Αμμοχώστου. Μοιραία όμως ήταν η συνάντηση του με τον Άγγλο πράκτορα Τέυλορ στην Αμμόχωστο στις 28 Νοεμβρίου 1955. Σε κάποια στιγμή τον πυροβόλησε και κατάφερε να τον τραυματίσει. Βρέθηκε όμως αντιμέτωπος με Άγγλους στρατιώτες. Δεν ήταν όμως αυτή η μόνη ατυχία του. Το όπλο του έπαθε εμπλοκή και οι Βρετανοί αφού τον τραυμάτισαν μπόρεσαν να τον συλλάβουν. Καταδικάσθηκε και αυτός σε θάνατο. Η έφεση του απορρίφθηκε όπως και η αίτηση για χάρη που υπέβαλαν οι δικηγόροι του.

Η είδηση της θανατικής καταδίκης των δύο Κυπρίων ηρώων προκάλεσε αναστάτωση σε όλη την Ελλάδα. Το Ελληνικό Κράτος έκανε απελπισμένες προσπάθειες προς όλες τις κατευθύνσεις. Παράλληλα από τον Ιανουάριο του 1956 ξεκίνησαν πολύωρες διαπραγματεύσεις μεταξύ του Άγγλου Κυβερνήτη Χάρντινγκ και του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το αποτέλεσμα ήταν στις 9 Μαρτίου 1956 να εξοριστεί ο Μακάριος στις Σεϋχέλλες. Δεν άργησε να έρθει και η πιο φρικτή μέρα της χρονιάς. Η μέρα που θα γινόταν η μεγάλη θυσία στο βωμό της ελευθερίας, ο πρώτος απαγχονισμός αγωνιστών της ΕΟΚΑ. Ήταν 10 Μαΐου 1956 μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα και η τρομερή είδηση είχε διαδοθεί σε όλα τα κελιά. Ο Ιερέας των Φυλακών φορώντας το πετραχήλι του και κρατώντας ευλαβικά την Αγία Κοινωνία επισκέπτεται τους μελλοθάνατους. Τον υποδέχονται όρθιοι κάνοντας το σημείο του Σταυρού. Ένας ένας εξομολογούνται και ο Ιερέας τους ακούει προσεκτικά. Μετά διαβάζει την Ευχή για την άφεση των αμαρτιών. Μένει για λίγο μαζί τους. Δεν χρειάζεται να τους πει λόγια για να τους παρηγορήσει. Οι δύο ήρωες έχουν ηθικό ακμαιότατο. Είναι υπερήφανοι για τον εαυτό τους και ικανοποιημένοι για το έργο τους. Είναι βέβαιοι ότι το παράδειγμα τους θα το ακολουθήσουν και άλλα Ελληνόπουλα της Κύπρου. Την τελευταία στιγμή όμως σκέπτονται τους πλησιέστερους συγγενείς τους, αναλογίζονται τη θλίψη όλων τους και ιδιαίτερα της μητέρας τους.

«Δεν τους τρομάζουν τα κελιά
δεν τους τρομάζει ο Χάρος
μονάχα στη μανούλα τους
ζητούν να δώσουν θάρρος»

Οι Βρετανοί στρατιώτες ξεκίνησαν με το Μιχαλάκη Καραολή τον πρώτο μεγαλομάρτυρα του Κυπριακού Αγώνος. Τον οδηγούν στην αγχόνη. Αυτός προχωρά αγέρωχος και ψύχραιμος. Από όλα τα κελιά ακούγονται με δυνατή φωνή ψαλμοί, πατριωτικά τραγούδια και το σύνθημα «Ένωσις – Ένωσις». Οι συγκρατούμενοι τους βρίσκονται σε πατριωτική έξαρση, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα επακολουθήσουν. Όταν ο Τουρκοκύπριος δήμιος παραλαμβάνει το μελλοθάνατο όλοι στέκονται προσοχή και αρχίζουν με πρώτο τον Καραολή  να ψέλνουν τον Εθνικό μας Ύμνο. Το μακάβριο άνοιγμα της καταπακτής μετέφερε τον Πρωτομάρτυρα στο Πάνθεον των Ηρώων, ενώ οι Φυλακές σείονταν από τον ενθουσιασμό των άλλων κρατουμένων. Αμέσως μετά ακολουθεί ο δεύτερος εθνομάρτυρας. Ο Ανδρέας Δημητρίου το ίδιο αγέρωχος ψύχραιμος και επίσης Ελληνοπρεπής προχωρά στον τόπο της εκτελέσεως. Για δεύτερη φορά ακούγονται ψαλμοί, το σύνθημα «Ένωσις – Ένωσις» και φθάνει πάλι η στιγμή της Υπέρτατης Θυσίας με τον Εθνικό μας Ύμνο.

Είναι σε όλους γνωστό ότι τα δύο Ελληνόπουλα της Κύπρου είχαν περάσει φρικτές στιγμές και απάνθρωπα βασανιστήρια περιμένοντας το θάνατο. Δεν έχασαν όμως ούτε μια στιγμή την Πίστη τους στο Θεό και στην Πατρίδα. Ο Μιχαλάκης Καραολής κάποια στιγμή είχε βρει το χρόνο για να γράψει στους φίλους του ένα γράμμα γεμάτο πατριωτισμό και μ’ ένα πανέμορφο ποιηματάκι:

Τα Ελληνόπουλα δεν ξέρουν
μόνο πως πρέπει να ζουν.
Ξέρουν και πώς να πεθαίνουν
Kαι πως την Πατρίδα να τιμούν.
 
Ο Δημητρίου την τελευταία φορά που είδε τη μητέρα του της είχε πει: «Το μόνο που λυπούμαι είναι που δεν θα προλάβω να δω την Κύπρο μας ελεύθερη». Τα λόγια αυτά πλημμύρισαν με υπερηφάνεια τη ψυχή της Ευδοκίας Δημητρίου, της γενναίας Ελληνίδας Μητέρας από την Κύπρο. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησε την μεγάλη τιμή που της είχε επιφυλάξει η μοίρα. Είχε γεννήσει και είχε αναθρέψει έναν Ήρωα. Κοίταξε το παιδί της στα φλογερά του μάτια και φιλώντας τον τρυφερά όπως έκανε όταν αυτός ήταν μικρό παιδάκι του ευχήθηκε: «Στο καλό, γιε μου και να έχεις θάρρος μέχρι το τέλος».

Αμέσως μετά την εκτέλεση, οι Άγγλοι διέταξαν τη ταφή τους μέσα στον περίβολο του φρικτού τελεστηρίου. Δεν άφησαν να πλησιάσουν ούτε οι στενοί συγγενείς τους. Ακόμα και ο Ιερέας έψαλε τη νεκρώσιμη ακολουθία έξω από την κλειδωμένη καγκελόπορτα. Δυστυχώς αυτό ήταν η μόνο η αρχή. Η θυσία παλικαριών για την ελευθερία και την ένωση με την Ελλάδα συνεχίσθηκε. Στις 9 Αυγούστου απαγχονίσθηκαν οι Ιάκωβος Πατάτσος, Αντρέας Ζάκος και Χαρίλαος Μιχαήλ. Σε λίγες μέρες  στις 21 Σεπτεμβρίου, ακολούθησε ο απαγχονισμός του Μιχαήλ Κουτσόφτα, του Ανδρέα Ζάκου του Στυλιανού Μαυρομμάτη και του Ανδρέα Παναγίδη. Τον επόμενο χρόνο στις 14 Μαρτίου 1957, απαγχονίστηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης που συνελήφθη στις 25 Φεβρουαρίου 1957. Στον ίδιο περίβολο τάφηκαν και άλλοι τέσσερις αγωνιστές: Ο Μάρκος Δράκος, που σκοτώθηκε σε ενέδρα στις 18 Ιανουαρίου 1957, ο Ανθυπολοχαγός Γρηγόρης Αυξεντίου,  που πυρπολήθηκε ζωντανός από τους Άγγλους κατακτητές, εγκλωβισμένος στο κρησφύγετο του, στα βουνά του Μαχαιρά στις 3 Μαρτίου του 1957, ο Στυλιανός Λένας, που πέθανε στις 28 Μαρτίου 1957 απ' τα τραύματά του και ο Κυριάκος Μάτσης, που περικυκλωμένος από τους εχθρούς μέσα από το κρησφύγετό του στο Δίκωμο, βροντοφώναξε πριν σκοτωθεί στις 19 Νοεμβρίου του 1958: «Όχι. Δεν παραδίδομαι. Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας». Έντεκα μήνες πριν ο Μάτσης είχε στείλει επιστολή στους γονείς του όπου έγραφε: «Πιστεύουμε ότι κάθε θυσία μας δεν πηγαίνει άδικα και εσείς να είστε περήφανοι για μας. Αν ο καλός Θεός μας επιφυλάσσει την λαμπράν τύχη να δώσωμεν την ζωήν μας για την Πατρίδα, τότε η χαρά σας πρέπει να είναι απέραντη. Δεν ξέρω αν μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος καλύτερη τύχη από αυτήν. Και δεν μπορώ να σκεφθώ γονείς που να είναι πιο περήφανοι παρά για τα παιδιά τους που έπεσαν για την Πατρίδα».

Ο λόγος για τον οποίο οι ήρωες της Κύπρου τάφησαν μέσα στον περίβολο των φυλακών, χωρίς την παρουσία ούτε των συγγενών τους ήταν προφανής. Οι Άγγλοι φοβόντουσαν την αντίδραση του κόσμου και τις συνέπειες της. Ήταν βέβαιοι ότι οι κηδείες θα συνοδεύονταν από μαζικά συλλαλητήρια και μαχητικές διαδηλώσεις. Όπως ξεκίνησε να γίνεται με τους δύο πρώτους που απαγχονίστηκαν, η κηδεία γινόταν αμέσως μετά τον απαγχονισμό με τον Ιερέα να ψάλλει έξω από την κλειδωμένη είσοδο του κοιμητηρίου. Στην συνέχεια γινόταν η ταφή χωρίς την παρουσία κανενός συγγενούς ή φίλου. Είναι τρομερό αν αναλογισθεί κανείς το γεγονός ότι ακόμα και οι τραγικοί γονείς μπόρεσαν να προσκυνήσουν τους τάφους των παιδιών τους μετά το τέλος του Αγώνα. Οι ήρωες του Κυπριακού Αγώνα παρέμειναν «φυλακισμένοι» και μετά θάνατο. Γι’ αυτό και το μικρό νεκροταφείο των φυλακών, ο τόπος αυτός του σεπτού προσκυνήματος κάθε Έλληνα ονομάσθηκε: «Τα Φυλακισμένα Μνήματα».

Η ΕΟΚΑ δεν είχε πρόθεση να μείνει με σταυρωμένα χέρια. Είχε σχεδιάσει μια επίθεση κατά του Αστυνομικού Σταθμού του Παλαιχωρίου. Θα γινόταν την ώρα του απαγχονισμού των δυο ηρώων. Οι Άγγλοι όμως υποψιάσθηκαν τις προθέσεις τους ή η ενέργεια αυτή καταδόθηκε. Γι’ αυτό ενίσχυσαν τη φρουρά του Σταθμού σε τέτοιο βαθμό που ανάγκασε τους Αγωνιστές της Κύπρου να ματαιώσουν την επιχείρηση. Εκτέλεσαν όμως δύο Άγγλους στρατιώτες που είχαν απαγάγει και τους κρατούσαν ομήρους, τον Γκόρντον Χιλ και τον Ρόναλντ Σίλτον. Τον απαγχονισμό των δύο πρώτων ηρώων της Κύπρου ακολούθησαν έντονες αντιδράσεις. Στην Αθήνα διαδραματίσθηκαν βίαια επεισόδια με αποτέλεσμα το θάνατο τεσσάρων ατόμων και τον τραυματισμό περισσοτέρων των διακοσίων διαδηλωτών. Ακόμα και στην Αγγλία, η κοινή γνώμη στράφηκε εναντίον αυτής της ενέργειας αντιμετωπίζοντας με αίσθημα φρίκης τους απαγχονισμούς. Ο Βρετανικός τύπος μάλιστα κατέκρινε έντονα τον απαγχονισμό χαρακτηρίζοντας τον μεγάλο σφάλμα. Παρομοίασε μάλιστα αυτές τις ενέργειες με αντίστοιχες ενέργειες σε βάρος της Ιρλανδίας, προαναγγέλλοντας συμφορές.

Ο Κυπριακός Αγώνας δεν άργησε να φέρει τα πρώτα παρήγορα αποτελέσματα του. Η Κύπρος μπόρεσε να γίνει ένα ανεξάρτητο Κράτος. Τα βάσανα της όμως δεν σταμάτησαν. Γνώρισε πλήθος συμφορές μέχρι σήμερα, με αποκορύφωμα τη δημιουργία του ψευδοκράτους μετά από μια απαράδεκτη «ειρηνική επιχείρηση» των Τούρκων που ήταν γεμάτη θηριωδίες και απάνθρωπα εγκλήματα. Η Κύπρος δυστυχώς ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να είναι το άλυτο πρόβλημα που δεν αφήνει κανένα Έλληνα να ησυχάσει.

 Αθηναϊκή εφημερίδα στις 10 Μαΐου 1956

 Τα «Φυλακισμένα Μνήματα»

 Ο Μιχαλάκης Καραολής

 Ο Ανδρέας Δημητρίου

 
 
Επικήρυξη του Γρίβα Διγενή από τους Άγγλους

Ο Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας Διγενής σαν Αρχηγός της ΕΟΚΑ