Γράφει ο
Νίκος Καλιακμάνης

Το καλοκαίρι έφτασε!!!

Και μαζί με αυτό οι προετοιμασίες που αποτελούν ευχάριστη παρένθεση στην καθημερινότητά μας.

Στα σχέδια του καλοκαιριού περιλαμβάνονται τα θαλάσσια μπάνια, όμορφες παραλίες, το «απαραίτητο» μαύρισμα του δέρματος μας που από πολλούς θεωρείται ότι η ένταση του αντανακλά τη συνολική επιτυχία των διακοπών μας!!!

Αυτό δεν συνέβαινε τα πιο παλιά χρόνια όπου η λευκότητα του δέρματος ξεχώριζε την αριστοκρατική τάξη από τους «μαυρισμένους» πληβείους!!!!

Δεν λέμε βέβαια όχι στο μαύρισμα της επιδερμίδας μας, αλλά για την καλύτερη και χωρίς προβλήματα υγεία μας και την προστασία του δέρματος από τις ακτίνες του ήλιου παραθέτουμε ορισμένες χρήσιμες γνώσεις και πληροφορίες που είναι πάντα χρήσιμες.

ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

Ο ήλιος ο ζωοδότης και φωτοδότης μας, αποτελεί ένα αστέρι του γαλαξία.

Εκπέμπει ενέργεια με την μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της γης, ως εξής :

• 42,1% η υπέρυθρη περιοχή.
• 51,2% η ορατή περιοχή.
• 6,1% η υπεριώδη περιοχή.

Η ηλιακή ακτινοβολία επηρεάζεται από τους εξής παράγοντες :

1. Γεωγραφικό πλάτος
2. Εποχή του χρόνου
3. Ώρα της ημέρας (άμεσο ή διάχυτο ηλιακό φώς)
4. Υψόμετρο
5. Αντανάκλαση (άμμος, χιόνι, νερό)
6. Φωτότυπος σώματος - δέρματος
7. Καιρικές συνθήκες (σύννεφα, υγρασία, ατμοσφαιρική ρύπανση)
8. Διαδρομή της ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα.

ΟΖΟΝ : Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται από το όζον που βρίσκεται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς (στρατόσφαιρα). Η ελάττωση της στρατόσφαιρας «τρύπα» όζοντος έχει σαν αποτέλεσμα αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας στο έδαφος.

ΣΥΝΝΕΦΑ : Ηλιακή ακτινοβολία είναι πιο έντονη όπου δεν υπάρχουν σύννεφα. Το πάχος και ο τύπος των νεφών επηρεάζει την ακτινοβολία. Έτσι αραιά ή διασκορπισμένα σύννεφα έχουν μικρή επίπτωση (περίπου 10%). Χαμηλή νέφωση προκαλούν εξασθένιση ηλιακής ακτινοβολίας (μέχρι και 80%) ενώ μεμονωμένα σύννεφα και λαμπερά σύννεφα προκαλούν μικρή αύξηση της ακτινοβολίας. ΟΤΑΝ Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΡΑΤΟΣ ΤΟΤΕ Η ΕΞΑΝΘΕΝΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΙΩΔΟΥΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΑΠΌ ΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΜΕΛΗΤΕΑ.

ΥΨΟΜΕΤΡΟ : Η υπεριώδη ακτινοβολία γίνεται πιο ισχυρή όσο απομακρυνόμαστε κατακόρυφα από την επιφάνεια της θάλασσας. Αύξηση υπεριώδους ακτινοβολίας γίνεται περίπου 10% για κάθε 1000 μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια θάλασσας.

ΑΝΑΚΛΑΣΕΙΣ : Κάθε αντικείμενο ή οργανισμός δέχεται απευθείας ακτινοβολία από τον ήλιο αλλά και από ανακλάσεις επί τους εδάφους. Έτσι δέντρα, γρασίδι, χώμα, νερό ανακλούν λιγότερο του 10% της υπεριώδους ακτινοβολίας ενώ το φρέσκο χιόνι ανακλά 80%, η φρέσκια άμμος 20%. Έτσι τα άτομα που βρίσκονται σε χιονισμένες περιοχές ή αμμώδεις παραλίες δέχονται περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία.

ΝΕΡΟ : Ποσοστό 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας διαπερνά το νερό της θάλλασσας. Ποσοστό 50% διευσδύει σε βάθος περίπου 3 μέτρων. Όταν λοιπόν κολυμπάμε το σώμα μας βρίσκεται μόλις λίγα εκατοστά κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και προσλαμβάνει επομένως ηλιακή ακτινοβολία.

ΚΛΙΣΗ ΗΛΙΑΚΩΝ ΑΚΤΙΝΩΝ : Σε μέρα χωρίς σύννεφα η υπεριώδης ακτινοβολία είναι ισχυρότερη κατά τις μεσημεριανές ώρες σε σύγκριση με πρωϊνές ή απογευματινές ώρες (10π.μ. – 4μ.μ). Όσο πιο ψηλά βρίσκεται ο ήλιος στον ουρανό τόσο πιο έντονη είναι η ακτινοβολία.

ΥΠΕΡΙΩΔΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΣΕ 3 ΠΕΡΙΟΧΕΣ

1. 1.    UVA (μήκος κύματος 400 – 315nm) ΥΠΕΡΙΩΔΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Α. Σταθερή καθόλη τη διάρκεια του έτους. Διεισδύει μέχρι το χόριο και προκαλεί τις πιο σοβαρές δερματολογικές βλάβες. Δεν επηρεάζεται από τον ελαφρό ρουχισμό, τους υαλοπίνακες των παραθύρων (σπιτιών και αυτοκινήτων) ή το υψόμετρο.
2. 2.    UVB (315 – 280nm) Προκαλεί βλάβες στο δέρμα και τα μάτια. Παρεμποδίζεται από τους υαλοπίνακες σπιτιών και αυτοκινήτων. Προκαλεί το «μαύρισμα» του δέρματος, είναι ισχυρότερη στους θερινούς μήνες. Επηρεάζεται από το υψόμετρο (ανά 1500 μέτρα ύψος αυξάνεται η ένταση της κατά ποσοστό 20%).
3. 3.    UVC (κάτω των 280nm) Μικροβιοκτόνος υπεριώδης ακτινοβολία και η πιο επικίνδυνη. Παρεμποδίζεται από το στρώμα του όζοντος.

ΔΕΡΜΑ ΚΑΙ UVA

Προκαλεί ξήρανση του δέρματος (σχηματισμός ελευθέρων ριζών, ικανή να επιφέρει μεταλλάξεις του DNA των κυττάρων του δέρματος.

Γενικά η UVA ενοχοποιείται για :

• Ξηρότητα δέρματος
• Εμφάνιση δυσχρωμικών κυλίδων
• Μειωμένη παραγωγή ελαστίνης και κολλαγόνου συνδετικού ιστού
• Αύξηση της δραστηρότητας κολλαγονάσης*
• Βλάβες DNA κυττάρου που εντοπίζονται στην μείωση λειτουργίας μηχανισμού αυτοεπιδιόρθωσης και στην αλλαγή της σειράς των νουκλεοτιδίων κατά την αναπαραγωγή της διπλής έλικας
• Δυσλειτουργία ανοσοποιητικού μηχανισμού λόγω επηρεασμού των κυττάρων Langerhans* (φωτοανοσοκαταστολή).

Langerhans κύτταρα : Βρίσκονται σε όλες τις στοιβάδες επιδερμίδας. Προέρχονται από προγονικά κύτταρα μυελού και αποτελούν δραστικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Κύρια λειτουργία τους είναι η αναγνώριση και παρουσίαση των αντιγόνων και κατά την διέγερσή τους μεταναστεύουν μέσω των λεμφαγγείων δέρματος τους επιχώριους λεμφαδένες. Θεωρούνται υπεύθυνα για την εκδήλωση των αλλεργικών δερματικών αντιδράσεων.

Κολλαγονάση : Ένζυμο, μέλος της οικογένειας των μεταλλοπρωτεϊνασών το οποίο αποκοδομεί το κολλαγόνο.

ΔΕΡΜΑ ΚΑΙ UVB

Απορροφάται και δρα κυρίως στην επιδερμίδα όπου προκαλεί :

• Έγκαυμα
• Φλεγμονή
• Ρυτίδες
• Οξειδωτικό stress
• Φωτοανοσοκαταστολή
• Φυτοκαρκινογένεση.

Ο οργανισμός του κάθε ατόμου διαθέτει φυσική ηλιοπροστασία η οποία περιλαμβάνει :

1. 1.    Την τριχοφυΐα
2. 2.    Κερατίνη στοιβάδα δέρματος
3. 3.    Τα επιδερμικά επιφανειακά λιπίδια επιδερμίδας (φίλτρο για UVB)
4. 4.    Σύνθεση μελανίνης.

Η παραγωγή μελανίνης αποτελεί την φυσιολογική αντίδραση του δέρματος στην έκθεση στον ήλιο και γίνεται με την ενεργοποίηση των μελανοκυττάρων από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Όλες οι γυναίκες αλλά και οι άνδρες αγαπούν την όμορφη μαυρισμένη ομοιόμορφα επιδερμίδα.

Το μαύρισμα του δέρματος είναι η απάντηση του δέρματος του ανθρώπου στην επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας.

Βέβαια πολλά άτομα αντιμετωπίζουν την πολύωρη ηλιοθεραπεία σαν κάτι το φυσιολογικό ακόμα και αν το δέρμα τους εκπέμπει σημεία διαφωνίας!!!

Γενικά το μαύρισμα διακρίνεται σε 3 τύπους ανάλογους με τον τρόπο ανάπτυξης του. Έτσι :

1. 1.    ΑΜΕΣΟ ΜΑΥΡΙΣΜΑ, προκαλείται κυρίως από UVA και αποδίδεται στην οξείδωση της μελανίνης της επιφάνειας του δέρματος. Η έντασή του εκδηλώνεται 1 ώρα μετά την έκθεση στον ήλιο εξασθενεί 2 – 3 ώρες μετά.
2. 2.    ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΟΜΕΝΟ ΜΑΥΡΙΣΜΑ, προκαλείται από UVA που διεγείρει τα μελανοκύτταρα της βασικής στοιβάδας της επιδερμίδας. Αρχίζει μία ώρα μετά την έκθεση στον ήλιο, διαρκεί 10 ώρες μετά και εξασθενεί μετά 4 – 8 ημέρες.
3. 3.    ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΜΑΥΡΙΣΜΑ, προκαλείται από UVA, UVB. Αρχίζει 2 μέρες μετά την έκθεση στον ήλιο, φτάνει στη μεγαλύτερη ένταση του μετά 2 – 3 εβδομάδες. Υποχωρεί μετά πάροδο 6 μηνών.

Για να γίνει το μαύρισμα χωρίς να προκληθούν προβλήματα καλό θα είναι να γνωρίζει ο καθένας από εμάς τον φωτότυπο της επιδερμίδας του (βλέπε Πίνακα 1).

Παρατήρησε πόσο εύκολα η επιδερμίδα σου μαυρίζει. Πρέπει π.χ. να κοκκινίσεις πρώτα, προκειμένου να πάρεις χρώμα;

Η αντίθετα παίρνεις «εύκολα» χρώμα και δεν «καίγεσαι» από τις ακτίνες του ήλιου;

Παρατηρώντας τα παραπάνω βρίσκεις εύκολα από τον Πίνακα 1 τον ΦΩΤΟΤΥΠΟ ΣΟΥ.

Η απαγόρευση της ηλιοθεραπείας δεν εξαρτάται μόνον από τον φωτότυπο αλλά και από το σημείο της γης στο οποία κατοικείς (Διαφορετική ένταση έχουν οι ακτίνες του ήλιου και άλλη κλίση στις τροπικές περιοχές και άλλη στα πιο βόρεια κλίματα).

Ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος που βρίσκεται το άτομο δίδεται η καταφατική ή αρνητική απάντηση και κυρίως αφορά του φωτύτυπους 1 και 2.

Στην Ελλάδα ο φωτότυπος 1 θα ενέπιπτε σε τέτοια απαγόρευση.

Ο φωτότυπος δεν καθορίζει και δεν εξαρτάται από τις ώρες που το άτομο εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία.

Γενικά συνιστάται η σταδιακή έκθεση στον ήλιο, καλύτερες θεωρούνται οι απογευματινές ώρες ενώ πάντοτε η χρήση του κατάλληλου αντιηλιακού παρασκευάσματος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση.

Με τις παραπάνω προφυλάξεις αποφεύγονται τα εγκαύματα, το δέρμα προσαρμόζεται σταδιακά με αποτέλεσμα επίτευξη ήπιας και διάχυτης μελάγχρωσης (μαυρίσματος).

Ιδανικές ώρες ηλιοθεραπείας θεωρούνται οι πρωϊνές ώρες της ημέρας (09.00 – 12.00) και το απόγευμα (16.00 – 19.00).

Οι ειδικοί αναφέρουν ότι 4 στις 5 περιπτώσεις καρκίνου δέρματος θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με την εφαρμογή και υιοθέτηση προστατευτικών μέτρων, όπως :

1. 1.    Κατάλληλα ρούχα, παρέχουν την πιο αποτελεσματική προστασία για το δέρμα. Χρήση ανοικτόχρωμων ρούχων με κάλυψη σχεδόν όλου του σώματος και με χρήση κατάλληλου αντιηλιακού στα μέρη του σώματος που δεν προστατεύονται από την κατάλληλη ένδυση, μειώνει περίπου κατά 50% τους καρκίνους του δέρματος.
2. 2.    Καπέλα, καπέλο καλοκαιρινό με γείσο μπροστά που προσφέρει προστασία για τα μάτια, αυτιά, πρόσωπο, αυχένα, άτομα ηλικιωμένα με φαλάκρα.
3. 3.    Γυαλιά ηλίου, η προστασία των ματιών γίνεται με χρήση γυαλιών που περιέχουν φίλτρα για UVB, UVA ακτινοβολία. Μειώνουν σημαντικά τους κινδύνους βλάβης των ματιών από τον ήλιο (ειδικά στα παιδιά τα γυαλιά ηλίου θεωρούνται απαραίτητα!!!).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

*SPF = Sun Protection Factor (Δείκτης Προστασίας Ήλιου).

ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ

Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία αν και αποτελεί ένα μικρό μέρος του φάσματος της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στο έδαφος της Γης, και  παρά την μικρή της ένταση μπορεί να προκαλέσει σημαντικά  προβλήματα στον κάθε άνθρωπο όταν αυτός εκτίθεται αλόγιστα και παρατεταμένα σε αυτήν.

Η πιο συνηθισμένη επίπτωση (βλάβη) από τον ήλιο είναι το κοκκίνισμα του δέρματος.

Η υπερβολική και πολύχρονη έκθεση προκαλεί σοβάρες βλάβες όπως γήρανση δέρματος – καταρράκτη ματιών – εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και ορισμένες μορφές καρκίνου του δέρματος.

Ref. : - Βικιπαίδεια

-       Αντιγόνη Ιορδανίδου, Στρατηγικές πρόληψης από ηλιακή ακτινοβολία

-       Εμμ. Κουρής, Φωτότυπος δέρματος