Γράφει η Μαρίνα Κουρμπέλα

Η Ευρωπαική Επιτροπή παρουσίασε προταση κανονισμού με τον οποίο θεσπίζειται το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης - ΤΔΜ για την παροχή στήριξης σε εδάφη που αντιμετωπίζουν σοβαρά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα από τη διαδικασία μετάβασης προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία της Ένωσης έως το 2050.

Σημειώνεται, πως  η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία χαράσσει τον χάρτη πορείας της προς μια νέα αναπτυξιακή πολιτική για την Ευρώπη. Η  αναπτυξιακή αυτή πολιτική βασίζεται σε φιλόδοξους στόχους για το κλίμα και το περιβάλλον και σε συμμετοχικές διαδικασίες που συνενώνουν τους πολίτες, τους δήμους και τις περιφέρειες στη μάχη για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον στόχο της επίτευξης της κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ έως το 2050 με αποτελεσματικό και δίκαιο τρόπο, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πρότεινε έναν Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης, καθώς και τη θέσπιση Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, ώστε να μην μείνει κανείς στο περιθώριο. Οι πιο ευάλωτες ομάδες είναι εκείνες που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στις επιβλαβείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Παράλληλα, η διαχείριση της μετάβασης θα οδηγήσει σε σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές. Οι πολίτες και οι εργαζόμενοι θα επηρεαστούν με διαφορετικούς τρόπους και το σημείο αφετηρίας για τη μετάβαση δεν είναι το ίδιο για όλα τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τις πόλεις, ούτε έχουν όλα τα κράτη μέλη, οι περιφέρειες και οι πόλεις την ίδια ικανότητα απόκρισης.

Όπως περιγράφεται αναλυτικότερα στην ανακοίνωση για το επενδυτικό σχέδιο για μια βιώσιμη Ευρώπη  , ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης θα εστιαστεί στις περιφέρειες και τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση λόγω της εξάρτησής τους από τα ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, της τύρφης και του πετρελαιούχου σχιστόλιθου, ή από βιομηχανικές διεργασίες έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ορισμένοι τομείς θα παρακμάσουν, αφού η μείωση στα επίπεδα οικονομικής παραγωγής και απασχόλησης θα είναι μη αναστρέψιμη για οικονομικές δραστηριότητες με υψηλά επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ή για δραστηριότητες οι οποίες βασίζονται στην παραγωγή και τη χρήση ορυκτών καυσίμων, ιδίως άνθρακα, λιγνίτη, τύρφης και πετρελαιούχου σχιστόλιθου.

Επίσης, θα πρέπει να μετασχηματιστούν άλλοι τομείς με υψηλά επίπεδα έντασης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, στους οποίους μπορούν να βρεθούν τεχνολογικές εναλλακτικές λύσεις για τις διεργασίες υψηλής έντασης άνθρακα, προκειμένου να διατηρηθεί η οικονομική παραγωγή και να ενισχυθεί η απασχόληση.\

 Υποδομές 

Σήμερα, στον τομέα του άνθρακα υπάρχουνυποδομές σε  σε 108 ευρωπαϊκές περιφέρειες και σχεδόν 237 000 άτομα απασχολούνται σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τον άνθρακα, ενώ σχεδόν 10 000 άτομα απασχολούνται σε δραστηριότητες εξόρυξης τύρφης και περίπου 6 000 άτομα στον κλάδο παραγωγής πετρελαιούχου σχιστόλιθου.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται ως προς τον κλάδο παραγωγής πετρελαιούχου σχιστόλιθου, λόγω των πολύ υψηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζονται μ’ αυτό το καύσιμο. Πολλές επιπλέον έμμεσες θέσεις εργασίας εξαρτώνται επίσης από την αλυσίδα αξίας των ορυκτών καυσίμων και από βιομηχανικές διεργασίες με ένταση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης 

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης θα συμπληρώνει την ουσιαστική συνεισφορά του προϋπολογισμού της ΕΕ μέσω όλων των μέσων που έχουν άμεση σχέση με τη μετάβαση, όπως είναι ιδίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης («ΕΤΠΑ») και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ («ΕΚΤ+»).

Ο Μηχανισμός θα αποτελείται από τρεις πυλώνες:

 1) ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης που θα υλοποιηθεί στο πλαίσιο της επιμερισμένης διαχείρισης.Θα χρησιμοποιηθεί πρωτίστως για την παροχή επιχορηγήσεων

 2) ένα ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο του InvestEU,που

 θα προσελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις και

3) μια δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα από τον όμιλο της ΕΤΕπ για την κινητοποίηση πρόσθετων επενδύσεων στις σχετικές περιφέρειες. Θα μοχλεύσει δημόσια χρηματοδότηση

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης

Οι δημοσιονομικοί πόροι για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αναμένεται να ανέλθουν σε 7,5 δισ. EUR (σε τιμές 2018) με τη δυνατότητα να αυξηθεί αυτό το επίπεδο φιλοδοξίας σε μεταγενέστερο χρόνο, εάν κριθεί σκόπιμο.

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα επικεντρωθεί στην οικονομική διαφοροποίηση των εδαφών που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική μετάβαση και στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων και την ενεργό ένταξη των εργαζομένων και των ατόμων που αναζητούν εργασία στα εν λόγω εδάφη. Η επιλεξιμότητα των επενδύσεων στο πλαίσιο των άλλων δύο πυλώνων του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης θα είναι ευρύτερη, ώστε να στηρίζονται δραστηριότητες που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση. Το ειδικό καθεστώς InvestEU θα καλύπτει έργα για υποδομές στον τομέα της ενέργειας και των μεταφορών, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών φυσικού αερίου και της τηλεθέρμανσης, καθώς και έργα για την απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Στο πλαίσιο της δημόσιας δανειακής διευκόλυνσης μέσω της ΕΤΕπ, θα δοθεί η δυνατότητα στις δημόσιες αρχές να εφαρμόσουν μέτρα για τη διευκόλυνση της μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Τα έργα θα ποικίλλουν από υποδομές ενέργειας και μεταφορών έως δίκτυα τηλεθέρμανσης και μέτρα ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της ανακαίνισης κτιρίων.

Θα απελευθερωθούν πρόσθετοι δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι μέσω ενός συνεκτικού ρυθμιστικού πλαισίου, ιδίως τομεακών κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, που θα δημιουργήσουν ευκαιρίες για τη διευκόλυνση της χρήσης εθνικών πόρων για έργα που συνάδουν με τους στόχους της δίκαιης μετάβασης. Η συμβουλευτική στήριξη και η τεχνική βοήθεια για τις περιφέρειες θα αποτελεί επίσης αναπόσπαστο τμήμα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.

Με βάση τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα και την ανάγκη να ενισχυθεί η παγκόσμια δράση για το κλίμα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 12ης Δεκεμβρίου 2019 ενέκρινε τον στόχο της επίτευξης μιας κλιματικά ουδέτερης Ένωσης έως το 2050, σύμφωνα με τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού, και εξέφρασε την ικανοποίησή του για την ανακοίνωση της Επιτροπής που προτείνει επενδύσεις ύψους 100 δισ. EUR μέσω του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης με σκοπό τη διευκόλυνση της επίτευξης των στόχων αυτών. Πόροι του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, θα διοχετευθούν στη στήριξη των δεσμεύσεων των κρατών μελών ως προς την επίτευξη του στόχου μιας κλιματικά ουδέτερης Ένωσης έως το 2050.

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα αποτελέσει βασικό εργαλείο για τη στήριξη των εδαφών που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα και για την αποφυγή της αύξησης των ανισοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο. 

Θα παρέχει στήριξη σε όλα τα κράτη μέλη. Η κατανομή των χρηματοδοτικών του μέσων θα αποτυπώνει την ικανότητα των κρατών μελών να χρηματοδοτήσουν τις απαραίτητες επενδύσεις, ώστε να αντεπεξέλθουν στη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.

Γεωγραφική εμβέλεια και πόροι για το ΤΔΜ στο πλαίσιο του στόχου «Επενδύσεις στην απασχόληση και την ανάπτυξη»

1.

2.

Για λόγους προγραμματισμού και συνακόλουθης εγγραφής στον προϋπολογισμό της Ένωσης, το ποσό που αναφέρεται στο πρώτο εδάφιο υπόκειται σε τιμαριθμική αναπροσαρμογή 2 % ετησίως.

0,35 % του ποσού που αναγράφεται στο πρώτο εδάφιο διατίθεται για τεχνική βοήθεια με πρωτοβουλία της Επιτροπής.

3.

Διδάγματα από την υλοποίηση επιλεγμένων πρωτοβουλιών μετάβασης