Γράφει ο
Νίκος Καλλιακμάνης

Η συστηματική αναφυλαξία (αναφυλαξία που προσβάλλει τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμου) είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα άμεσης αντίδρασεις υπερευαισθησίας (βλέπε Εικόνα 1).

Εικόνα 1

Η κλινική εκδήλωση αυτής είναι αιφνίδιο γενικευμένο shock (αποπληξία) και collapse (κατέρειψη) που προκαλούνται όταν ο ασθενής έρθει σε επαφή με αλλεργιογόνο στο οποίο είναι εξαιρετικά ευαίσθητος (βλέπε Πίνακα 2).

Ο συνολικός μηχανισμός της αντίδρασης προκαλείται από επερχόμενη αποκοκκιωμάτωση των μαστοκυττάρων ή βασεόφιλων με επακόλουθο απελευθέρωση ανοσοσφαιρίνης IgE* μετά την έκθεση στο υπεύθυνο αλλεργιογόνο (αντιγόνο).

*IgE: Ανοσοσφαιρίνη που συνδέεται με μαστοκύτταρα του αναπνευστικού και πεπτικού συστήματος, 50% των αλλεργιών έχουν αυξημένη IgE.

Απαραίτητη για την παραπάνω αναφυλακτική αντίδραση είναι η προηγούμενης (προηγηθείσα) έκθεση στο ίδιο αντιγόνο, έτσι ο οργανισμός δημιουργεί αντισώματα προς αυτό, τα οποία θα αντιδράσουν με το ίδιο αντιγόνο όταν έλθει ξανά σε επαφή μαζί του. Τότε δημιουργείται ένωση αντιγόνου-αντισώματος με επακόλουθο και την κλινική εικόνα αναφυλαξίας.

Ευτυχώς η αναφυλαξία είναι σπάνια ειδικά στην παιδική ηλικία. Ποσοστό 0,05 – 2% του παγκόσμιου πληθυσμού εμφανίζει αναφυλαξία σε κάποια χρονική στιγμή της ζωής του.

Η αναφυλαξία συνήθως παρουσιάζει διαφορετικά συμπτώματα σε διάστημα λεπτών ή ωρών (μέσος χρόνος 5΄-30΄) όταν το αλλεργιογόνο εισέρχεται άμεσα στην κυκλοφορία του αίματος (ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκου).

Αν το αλλεργιογόνο αίτιο που προκαλεί την γένεση αναφυλαξίας είναι φαγητό-τροφή μέσο διάστημα εκδηλώσεων είναι 2 ώρες.

Συχνότερα συστήματα που προσβάλλονται, είναι :

1. 1.    ΔΕΡΜΑ (80 90%)
2. 2.    ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (70%)
3. 3.    Γ.Ε.Σ (30 – 45%)
4. 4.    ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (10 – 45%)
5. 5.    ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (10 – 15%)

Συνήθως συμμετέχουν στην εκδήλωση των αναφυλακτικών εκδηλώσεων περισσότερα από 2 συστήματα.

Τα αίτια της αναφυλαξίας είναι πάρα πολλά αναφέρονται : Φάρμακα, Δήγματα εντόμων-ζώων, σπέρμα, λατεξ, ορμονικές μεταβολές, πρόσθετα στοιχεία τροφίμων (γλουταμινικό μονονάτριο), χρωστικές, βελτιωτικά γεύσεως, έντονη σωματική άσκηση, ακραίες θερμοκρασίες.

Σε ποσοστό ανερχόμενο στο 32 – 50% το αίτιο της αναφυλαξίας παραμένει άγνωστο («ιδιοπαθείς αναφυλαξία»). Ειδικη μνεία πρέπει να γίνει για τα φάρμακα που προκαλούν αναφυλαξία.

Τα πιο γνωστά είναι : - Ασπιρίνη – Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) – αντιβιοτικά (Β-λακτάμες) – Φάρμακα που παρασκευάζονται από βότανα – Βαγγομυκίνη – Μορφίνη – Σκιαγραφικοί παράγοντες – Αναφυλαξία στην ΠΕΝΙΚΙΛΛΙΝΗ 1 στους 2.000 – 11.000 άτομα, στα οποία χορηγείται αλλά εμφανίζει και με θάνατο 1 ατόμου στους 50.000 λήπτες πενικιλλίνης.

Στατιστικά αναφυλαξία στην ασπιρίνη και ΜΣΑΦ εμφανίζουν 1:50.000 άτομα. Το άτομο που εμφανίζει αντίδραση στη χορήγηση πενικιλλίνης, τότε μπορεί να εμφανίσει αναφυλαξία και στις ΚΕΦΑΛΟΣΠΟΡΙΝΕΣ (συγγενής ομάδα των πενικιλλίνων) [ποσοστό μικρότερο 1/1000].

Παλαιότερα η χορήγηση σκιαγραφικών προϊόντων προκαλούσε αντίδρασεις σε ποσοστό 1%. Σήμερα το ποσοστό αυτό υπάρχει αλλά μόνον στο 0,04% των περιπτώσεων.

Η ανοσολογική αντίδραση που προκαλείται στην αναφυλαξία προέρχεται από την δέσμευση της IgE με την ξένη ουσία (αντιγόνο). Η δέσμευση αντιγόνου με IgE ενεργοποιεί τους FcRi υποδοχείς των μαστοκυττάρων και των βασεόφιλων με έκκριση ισταμίνης και κυτταροκίνων και επακόλουθο αγγειοδιαστολή – έξοδο μεσοκυτταρίου υγρού.

Επίσης αναφέρεται ότι φθορα και καταστροφή των κυττάρων του οργανισμού που προκαλούν – ακραίες θερμοκρασίες – ακτίνες Χ – σκιαγραφικά μέσα μπορεί άμεσα να προκαλέσουν αναφυλακτική αντίδραση.

Εμφανίζονται 3 μορφές αναφυλαξίας.

Αναφυλακτικό shock προκαλείται από διεύρυνση των αιμοφόρων αγγείων του σώματος (συστηματική αγγειοδιαστολή) που συνοδεύεται από χαμηλή αρτηριακή πίεση (υπόταση) [30% κάτω των φυσιολογικών ορίων].

Η διφασική αναφυλαξία: όταν τα συμπτώματα της νόσου «επιστρέφουν» σε 1 – 2 έως 72 ώρες. Ποσοστό συνολικών αναφυλακτικών αντιδράσεων με διφασική εμφάνιση 20%.

Αναφυλακτική αντίδραση: Δεν μεταβιβάζεται με IgG αντισώματα. Δεν συμμετέχει κανένας ανοσολογικός μηχανισμός. Προκαλείται από άμεση βλάβη των σιτευτικών – μαστοκυττάρων (αποκοκκιωκή) ή από ενεργοποίηση του εναλλακτικού μονοπατιού του συστήματος του συμπληρώματος.

Άλλο όνομα της αντίδρασης αυτής είναι ΨΕΥΔΟΑΝΑΦΥΛΑΞΙΑ ή non-immune anaphylaxis (μη ανοσολογικής αιτίας αναφυλαξία). Για την δημιουργία της αντίδρασης αυτής δεν υπάρχει προηγούμενη έκθεση σε αντιγόνο. Η χορήγηση ακτινοδιαγνωστικών φαρμάκων εμπίπτει στην κατηγορία αυτή.