Γράφει ο
Νίκος Καλλιακμάνης

Η εξάρτηση χαρακτηρίζεται από την έντονη προσήλωση του ατόμου προς αντικείμενα – ουσίες.

Το εξαρτημένο άτομο δημιουργεί και επικεντρώνει όλη τη ζωή του, καθημερινά γύρω από το αντικείμενο, ουσία από την οποία εξαρτάται.

Η εξάρτηση από ουσίες, φάρμακα αποτελεί μία κατάσταση απόλυτου εθισμού κατά την οποία το άτομο κυριαρχείται από έντονη, επιτακτική, ακατανίκητη ανάγκη, επιθυμία για την λήψη, χρήση της ουσίας αυτής.

Ο εθισμός αποτελεί μία παθολογική κατάσταση με υποστρωματικά παθολογικά και ψυχολογικά συμπτώματα.

Ο εθισμός δεν αφορά μόνον το άτομο, αλλά επηρεάζει και το κοινωνικό του περιβάλλον, τα οικογενειακά δρώμενα.

Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα 2 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εθισμό (που πολλές φορές παραμένει σφραγισμένο μυστικό «ταμπού»).

Αν ρωτήσεις κάποιο τι είναι εθισμός; θα απαντήσει ότι είναι η αδυναμία να σταματήσει αυτός τη χρήση μίας ουσίας (φάρμακο, αλκοόλ, ναρκωτικό).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εθισμού αποτελεί το κάπνισμα.

Ο εθισμός αποτελεί μία σειρά εμπειριών οι οποίες προκαλούν αλλαγές στον εσωτερικό κόσμο του ατόμου.

Υφίστανται 2 είδη εξάρτησης:

α) Η σωματική εξάρτηση η οποία εμφανίζεται όταν ο οργανισμός του ανθρώπου που έχει εθισθεί εμφανίζει συμπτώματα με την διακοπή της ουσίας και περιλαμβάνουν εκδηλώσεις από πολλά συστήματα (ταχυκαρδία, τρόμος χειρών, γαστρεντερικές διαταραχές, κεφαλαλγία, ζάλη).

β) Η ψυχολογική εξάρτηση

Χαρακτηρίζεται από την προοπτική λήψης της ουσίας που προκαλεί ευχαρίστηση στον χρήστη.

Το αντικείμενο της εξάρτησης δένεται άμεσα με τον ψυχισμό του χρήστη (ψυχικός εθισμός).

Στην ψυχολογική εξάρτηση ο χρήστης έχει ανάγκη απόλυτα από την χρήση της ουσίας ώστε να νοιώσει ψυχικά ανεβασμένος, να αποσβέσει το άγχος, ψυχική πίεση, προβλήματα της καθημερινότητας.

Η ψυχολογική εξάρτηση αποτελεί μεγάλο πρόβλημα κατά την φάση της απεξάρτησης του χρήστη από τις απαγορευμένες ουσίες, φάρμακα, που καταναλώνει.

Η εξάρτηση εκδηλώνεται με την παρουσία τουλάχιστον τριών (3) από τα παρακάτω συμπτώματα.

1. Έντονη επιθυμία χρήσης της ουσίας.
2. Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας.
3. Εμφάνιση στερητικού συνδρόμου με την μείωση, διακοπή της ουσίας.

Το εθισμένο άτομο ανταποκρινόμενο στις εσωτερικές αυτές αλλαγές κατευθύνει τις ενέργειες του με τέτοιο τρόπο που να ικανοποιείται ο εθισμός του.

Έτσι ο εθισμός εξελίσσεται σε τρόπο ζωής.

Γενικά ο εθισμός είναι ο εκτός ελέγχου ανίχνευση, αναζήτηση, ευτυχίας, ικανοποίησης, αποφυγής του πόνου.

Ανεξάρτητα αν είναι η εθιστική ουσία αλκοόλ, τσιγάρο, νακρωτικά το εθισμένο άτομο δημιουργεί «μία σχέση με αυτά» ώστε να μπορεί μέσω αυτών να αλλάζει και να διατηρεί την καλή διάθεση του σε επιθυμητά επίπεδα.

Το παράδειγμα είναι σαφές.

Με την χρήση αλκοόλ – φαρμάκων – ναρκωτικών, το εθισμένο άτομο προσπαθεί να δημιουργήσει συναισθήματα ηρεμίας, χαράς, έξαψης, φαντασίας.

Τελικά ο εθισμός αποτελεί τρόπο ζωής και το εθισμένο άτομο χάνει τον έλεγχο και μπερδεύεται σε μία καθημερινή αποφυγή της πραγματικότητας.

Για την ερμηνεία της εξάρτησης του εθισμού τελευταία έχει προταθεί η θεωρεία της ΝΤΟΠΑΜΙΝΗΣ. Το κρίσιμο ερώτημα σύμφωνα πάντα με τη θεωρία αυτή είναι η διαχείριση (συχνότητα, συνέπειες) προσφοράς ντοπαμίνης στον εγκέφαλο μας στα ερεθίσματα και καταστάσεις που βαπτίζονται εθισμός!!!

ΝΤΟΠΑΜΙΝΗ

ΥΔΡΟΧΛΩΡΙΚΗ

Η ντοπαμίνη ανήκει στην κατηγορία των νευροδιαβιβαστών. Αποτελεί χημικό μόριο το οποίο συντίθεται από τα επινεφρίδια «εγκεφαλικός αγγελιοφόρος» ονομάζεται γιατί τα μηνύματα αυτά περιλαμβάνουν συναισθήματα (ευφορία, ικανοποίηση) στα οποία η ντοπαμίνη έχει «ειδικευθεί» λειτουργώντας σαν «διακόπτης» δηλαδή σε κατήφεια και απογοήτευση η αύξηση της παραγωγής της προκαλεί κατάσταση ευφορικής έξαρσης.

Οι κρουνοί αυτοί της ευφορίας προκαλούνται μέσω κατανάλωσης οινοπνευματωδών ουσιών, τσιγάρων, ναρκωτικών ουσιών, σοκολάτας, τσιγάρων, καφέ.

Οι συνήθειες του ατόμου και οι εξαρτησιογόνες ουσίες ποικίλλουν αλλά η βάση της εξάρτησης παραμένει ίδια και αποδίδεται στην στενή σχέση ανάμεσα σε κάθε είδους εξάρτηση και στην ΝΤΟΠΑΜΙΝΗ.

Η ντοπαμίνη φυσιολογικά παράγεται στον μέσο εγκέφαλο, διοχετεύεται στο πρόσθιο λοβό του εγκεφάλου και του επικλινή πυρήνα που αποτελεί μέρος του μεταχμιακού συστήματος (από τα αρχαιότερα τμήματα του εγκεφάλου). Κατά τη θεωρία αυτή το υπερβολικό πάθος για επιτυχία (προσωπική, επαγγελματική), ευτυχισμένη ζωή, για κοινωνική αναγνώριση δείχνει τον εθισμό μας στην ντοπαμίνη καθώς και στο αίσθημα ευφορίας που «μεταφέρει’ αυτή στη συνείδησή μας.

Αμερικάνος καθηγητής αναφέρεται στην ντοπαμίνη σαν ένα έπαθλο που ο εγκέφαλος προσφέρει σε δίκτυο νευρώνων ακριβώς γιατί κατόρθωσαν να δημιουργήσουν επιλογές που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της επιβίωσης (περιγραφή κατά κάποια έννοια της ζωής μας!!!). Το κρίσιμο ερώτημα πάντα με αυτή τη θεωρία είναι η διαχείριση (συχνότητα, συνήθειες) προσφοράς ντοπαμίνης στον εγκέφαλο μας, στα ερεθίσματα και τις καταστάσεις που βαπτίζονται ΕΘΙΣΜΟΣ.

Επίσης η εξάρτηση χαρακτηρίζεται από :

α. Εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων (κοινωνικών, επαγγελματικών, ψυχαγωγικών ατομικής υγιεινής) λόγω της χρήσης της ουσίας.

β. Εμμονή στη χρήση της ουσίας παρά το γεγονός ότι προκαλούνται από την χρήση της σοβαρά σημαντικά ψυχολογικά προβλήματα, δυσλειτουργία σε κύριους τομείς της καθημερινότητας.

Στις περιπτώσεις μακροχρόνιας χρήσης της ουσίας αναπτύσσεται εξάρτηση εξαιτίας της ανάπτυξης ΑΝΟΧΗΣ (Ανοχή σημαίνει ότι ο οργανισμός  του χρήστη χρειάζεται σταθερά μεγαλύτερες δόσεις με την πάροδο του χρόνου για να επιτύχει τις προσδοκώμενες δράσεις της ουσίας).

Η εξάρτηση από τις ναρκωτικές ουσίες αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα σε παγκόσμια κλίμακα σήμερα.

Η εξάρτηση βέβαια (σωματική και ψυχική) δεν εμφανίζεται ξαφνικά.

Πολλοί παράγοντες συμβάλουν στην ανάπτυξη και εμφάνιση της, τις περισσότερες φορές με ρίζα, εμπειρίες από τα παιδικά χρόνια του χρήστη.

Η παιδική ηλικία χαρακτηρίζεται από ο «κτίσιμο» και τη δημιουργία κοινωνικών, προσωπικών, οικογενειακών αρχών και αξιών, στάσης ζωής.

Είναι απολύτως αποδεκτό σήμερα ότι το σύνολο των επιδράσεων αυτών (κοινωνικών, οικογενειακών, σχολικού περιβάλλοντος) διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την δημιουργία των πρώτων βάσεων της μελλοντικής ζωής του κάθε παιδιού.

Η καταφυγή του χρήστη στις ναρκωτικές ουσίες εξαρτάται από πολλούς και σύνθετους εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.

Οι παράγοντες αυτοί θεωρητικά χωρίζονται σε 3 κατηγορίες με διαφορετικό τρόπο συμμετοχής τους στην εξάρτηση του ατόμου.

Αναφέρονται κάποιοι από τους προηγούμενους παράγοντες σαν παραδείγματα :

1. Η οικογενειακή και προσωπική συνοχή προς την χρήση ουσιών.
2. Διαθεσιμότητα, δυνατότητα προμήθειας των εξαρτησιογόνων ουσιών.
3. Προσωπική αποξένωση, κοινωνικός αποκλεισμός.
4. Καταναλωτικός τρόπος ζωής, έλλειψη γενικά κοινωνικών δομών, ανεργία.
5. Προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον – επαφή, παρέα με χρήστες ουσιών.
6. Χρήση ουσιών από τους γονείς.
7. Υπερβολικές παράλογες μη ρεαλιστικές προσδοκίες γονέων και του ίδου χρήστη για προσωπική, επαγγελματική επιτυχία
8. Αδυναμία διαχείρισης εντόνων συναισθημάτων.
9. Ανία, πλήξη, έλλειψη προγραμματισμού.

Ίσως θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι βέβαια συμμετέχουν και αυτοί στη δημιουργία της προσωπικότητας του χρήστη.

Εδώ πρέπει να αναφερθούν και προστατευτικοί παράγοντες η γνώση των οποίων μπορεί να ωφελήσει του χρήστη και την οικογένειά του.

Οι παράγοντες αυτοί είναι :

1. Ανάπτυξη και καλλιέργεια προσωπικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων του κάθε ατόμου.
2. Κοινωνική συμπεριφορά (επικοινωνία, υπευθυνότητα, κριτική σκέψη, ευαισθησία).
3. Επίτευξη συναισθηματική σταθερότητα, αναζήτηση Ενηλίκων, συνομήλικων σαν πρότυπα ζωής.
4. Ανάπτυξη και στόχευση ιδανικών προσωπικών και οικογενειακών.
5. Ενίσχυση ων ενδοοικογενειακών δεσμών. Θεσμών γενικά κοινωνικοποίησης (σχολείο – εργασία).
6. Προσπάθεια για επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής εργασιακής σταθερότητας.

Άλλα ερωτήματα που πρέπει να απασχολούν κάθε άνθρωπο αλλά και κάθε χρήστη είναι τα εξής : Υπάρχουν δυνατότητες επιλογής κριτικής διαλογής στην κάθε εξάρτηση; («σκληρά» - «μαλακά» ναρκωτικά – στην καφεΐνη στο αλκοόλ – χαρτοπαιξία – ακόμα και στο σεξ) ή μήπως οι διάφοροι εθισμοί που πολιορκούν τη ζωή μας εκτινάσσονται χωρίς έλεγχο από τα βάθη του εγκεφάλου μας.

Βέβαια πολλοί από τους παραπάνω εθισμούς είναι τελείως ανώδυνοι χωρίς να διαταράσσουν τον ψυχικό και πνευματικό κόσμο του ανθρώπου.

Στις ΗΠΑ και στην Βρετανία έχουν δημιουργηθεί μονάδες ατόμων ανάλογα με το είδος της εξαρτήσεις, στις οποίες μπορεί να ενταχθεί ο ενδιαφερόμενος αποκτώντας με τον τρόπο αυτό δίαυλο επικοινωνίας, ακολουθώντας ειδικά προγράμματα απεξάρτησης τα οποία ενδεχομένως θα τον οδηγήσουν στην οριστική θεραπεία. Αναφερόμαστε φυσικά σε εξαρτήσεις όπως το αλκοόλ – τα ναρκωτικά – το sex – την παθολογική αγάπη η οποία αποδίδεται πιο σωστά με τον όρο «συνεξάρτηση».

Οι ομάδες αυτές περιλαμβάνουν μέλη επώνυμα τα οποία παραμένουν αυστηρώς ανώνυμα υπό την επωνυμία «ανώνυμοι αλκοολικοί» - «ανώνυμοι σεξομανείς» - «ανώνυμοι τοξικομανείς», «ανώνυμοι συνεξαρτώμενοι».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η ενημέρωση και η γνωριμία με τις εξαρτησιογόνες ουσίες πρέπει σήμερα να υπαχθεί στις προτεραιότητες μας (προτεραιότητες στο ατομικό επίπεδο αλλά και στο επίπεδο της πολιτείας και του κράτους). Η διατήρηση οικογενειακής και κοινωνικής συνοχής αποτελεί την κυριότερη «ασπίδα» για την προάσπιση της ζωής μας που διολισθαίνει προς μίμηση ξένων εισαγόμενων προτύπων.

Ref. : - Τι είναι εθισμός Αντ. Μαγκλής

         - Χειροπέδες του εγκεφάλου ΒΗΜΑ 2-5-2017

         - ΚΕΕΘΑ Δελ. Τύπου