Στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού των 90 χρόνων λειτουργίας της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας έχει τη χαρά και την τιμή να φιλοξενεί στο χώρο της Βιβλιοθήκης τις παρακάτω εκθέσεις: «Μηχανισμός των Αντικυθήρων» του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ξενοφώντα Μουσά και «Αρχαία αστρονομικά όργανα» του Μαθηματικού – κατασκευαστή αρχαίων ελληνικών μηχανών, Διονυσίου Κριάρη.

Στις εκθέσεις παρουσιάζεται η εξέλιξη της αστρονομίας στην Ελλάδα και η γέννηση της αστροφυσικής, που είναι συνυφασμένη με την γέννηση της φιλοσοφίας και του πολιτισμού.

Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων (ο παλαιότερος υπολογιστής, το αστρονομικό ρολόι και πλανητάριο), διαδραστικά εκθέματα/προγράμματα, ομοιώματα του Μηχανισμού, ηλιακά ρολόγια και άλλα αστρονομικά μετρητικά όργανα από την Αρχαία Ελλάδα. Η συλλογή αυτή, σε διάφορες μορφές, έχει παρουσιαστεί στις ΗΠΑ (NASA, Παιδικό Μουσείο του Μανχάταν, διάφορα πανεπιστήμια), στην Ρωσία, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Σουηδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, Αίγυπτο, Αλγερία, Βραζιλία καθώς και σε πολλά Μουσεία, Σχολεία και Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Οι εκθέσεις παρουσιάζονται στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ στην οδό Λέκκα 23-25, (1ος όροφος) και οι ώρες λειτουργίας της είναι από Δευτέρα έως Παρασκευή 8.00 – 15.00 και θα διαρκέσει έως τις 31/10/2017.

Ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός δήλωσε τα εξής, με την ευκαιρία των εκθέσεων: «Η τέχνη, η τεχνική, η τεχνολογία και η επιστήμη είναι άρρηκτα δεμένες με την μακραίωνη ιστορία αυτού του τόπου. Και είναι σύμφυτες με το επάγγελμα, αρχικά και την επιστήμη, αργότερα και μέχρι σήμερα, του μηχανικού. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 90 χρόνων της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ αλλά και των 95 ετών του ίδιου του Επιμελητήριου, που θα εορτάσουμε του χρόνου, προσπαθούμε να συνεργαστούμε με σημαντικούς επιστήμονες, όχι μόνο μηχανικούς, σε σειρά εκδηλώσεων, όπως διαλέξεις, εκθέσεις, επισκέψεις σε μουσεία, διαγωνισμούς, για να προσεγγίσουμε τόσο την αρχαία όσο και τη σύγχρονη τεχνολογία. Να αναδείξουμε το νήμα που δένει μέσα στους αιώνες σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο τις τόσο σημαντικές για τη ζωή, τους ανθρώπους, την κοινωνία και την οικονομία έννοιες. Οι εκθέσεις που διοργανώνουμε στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο και νομίζω ότι είναι σημαντική ευκαιρία να δούμε όλοι αυτά που δύσκολα μαθαίνουμε, αυτά που δεν βλέπουν εύκολα το φως της επικαιρότητας, αλλά που είναι τόσο σημαντικά, τόσο δεμένα με την ύπαρξή μας: μια εισαγωγή στα τεχνολογικά επιτεύγματα των Αρχαίων Ελλήνων.

Η ενασχόλησή μας αυτή δεν είναι ευκαιριακή αλλά σταθερή μέσα στο χρόνο, καθώς θυμίζω ότι στο ΤΕΕ υποστηρίζουμε όσο μπορούμε και φιλοξενούμε την ΕΜΑΕΤ, την Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας. Στο ευρύ κοινό είναι περισσότερο γνωστός ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ως ο πρώτος υπολογιστής, όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται, ενώ επιστημονικά όλοι συμφωνούν για τη σπουδαιότητα του ευρήματος. Οπότε ήταν για εμάς ουσιώδες να τον παρουσιάσουμε.

Όμως είναι τόσα πολλά αυτά που μελέτησαν και έφτιαξαν οι αρχαίοι Έλληνες… Ένα δείγμα των γνώσεων και των επιτευγμάτων της αρχαίας εποχής βρίσκουμε στην έκθεση για τα αστρονομικά μετρητικά όργανα από την αρχαία Ελλάδα. Με το μυαλό μας στα άστρα, ανιχνεύουμε τα γήινα αποτελέσματα της ανθρώπινης νόησης μιας άλλης εποχής. Και πιστεύω βαθιά ότι είναι τόσα πολλά αυτά που έχουμε να μάθουμε, ακόμη και σήμερα, από την μελέτη της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας: από τις αρχές σχεδιασμού των πόλεων μέχρι τα συστήματα αποχέτευσης, από τη ναυπηγική μέχρι την πλοήγηση, από την αρχιτεκτονική έως το λάξευμα της πέτρας.

Και τόσα άλλα ακόμη. Και ίσως πολλά ακόμη που δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να ερευνήσουμε. Προσπαθούμε όλα αυτά να τα αναδείξουμε και στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, με έμφαση στην ιστορία της τεχνικής, της τεχνολογίας και της επιστήμης, ιδιαίτερα επειδή φέτος εορτάζουμε τα 90 χρόνια λειτουργίας της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ. Ξεκινήσαμε το 1927 με τη συλλογή του Πολυτεχνικού Συλλόγου και λίγα χρόνια αργότερα δημιουργήσαμε και το πρώτο οργανωμένο αναγνωστήριο.

Οι προσπάθειες του ΤΕΕ για μια ενήμερη, σύγχρονη Βιβλιοθήκη και για την διάδοση του Τεχνικού Βιβλίου, μόλις τότε άρχιζαν. Σήμερα, μηχανικοί και βιβλιοθηκονόμοι συνεργάζονται για να προσφέρουν τις υπηρεσίες που παρέχει η βιβλιοθήκη στους Μηχανικούς, επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, τους φοιτητές, τους ερευνητές, συλλόγους, δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς από το Κέντρο και την Περιφέρεια. Νομίζω ότι όλοι όσοι επισκεφθούν τις δύο εκθέσεις που διοργανώνουμε στον φιλόξενο χώρο της Βιβλιοθήκες του ΤΕΕ θα φύγουν πιο πλούσιο σε γνώσεις και εμπειρίες και καλώ τους μηχανικούς και τους πολίτες να την επισκεφθούν.»

Ο Ξενοφών Διον. Μουσάς (Καθηγητής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ένωση Ελλήνων Φυσικών) σημείωσε τα εξής: Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο παλαιότερος υπολογιστής, το αστρονομικό ρολόι και πλανητάριο παρουσιάζεται σε μια όμορφη και ενδιαφέρουσα έκθεση στην Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ. Η έκθεση αυτή, σε διάφορες μορφές, έχει γίνει σε όλη την υφήλιο, από την NASA και το Παιδικό Μουσείο του Μανχάταν και πανεπιστήμια στις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Σουηδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, Αίγυπτο, Αλγερία, Βραζιλία, και πολλά Μουσεία, Σχολεία και Πανεπιστήμια στην Ελλάδα και Κύπρο.

Η έκθεση μας παρουσιάζει το αρχαιότερο πολύπλοκο αυτόματο, αλλά και την Ελληνική Αστρονομία και Αστροφυσική. Ο μηχανισμός αυτός κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν πινακίδιον, συνεπώς είναι το αρχαιότερο tablet. Ο Μηχανισμός είναι ένα αστρονομικό ρολόι που λειτουργεί με γρανάζια και με δείκτες δίνει την θέση όλων των ουρανίων σωμάτων που ήταν γνωστά τότε, του Ήλιου και της Σελήνης (της οποία δείχνει και την φάση), προβλέπει τις εκλείψεις, και πιθανότατα και τις θέσεις των πλανητών, των οποίων τις κινήσεις περιγράφει λεπτομερέστατα το εγχειρίδιο χρήσης του Μηχανισμού. Με βάση τα ευρήματα και αρχαία κείμενα (Ήρωνα, Πάππου, Πρόκλου) πιθανότατα είχε συνεχή κίνηση που δίνεται από βάρη και αντίβαρα και ένα πλωτήρα που ανεβαίνει με σταθερό ρυθμό σε πρισματικό δοχείο με νερό στο οποίο η στάθμη ανέρχεται με σταθερό ρυθμό.

Οι άνθρωποι συνέλαβαν την ιδέα και κατασκεύασαν ένα μηχανικό Κόσμο βασισμένοι στην αιτιοκρατία, ουσιαστικά στην Πυθαγόρεια αντίληψη ότι το σύμπαν περιγράφεται σωστά μόνο με τα κατάλληλα μαθηματικά, δηλαδή με τους νόμους της φυσικής, οι οποίοι παρουσιάζονται στο εγχειρίδιο χρήσης του Μηχανισμού που είναι γραμμένο σε χάλκινες σελίδες. Με την Πυθαγόρεια θεώρηση του Κόσμου ο Μηχανισμός σχεδιάστηκε και κατασκευάσθηκε με προσεκτικά κομμένα γρανάζια που επιτελούν τις απαραίτητες μαθηματικές πράξεις φτιαγμένα με κατάλληλα κράματα χαλκού, κασσίτερου και λίγου μολύβδου. Τα αποτελέσματα των υπολογισμών φαίνονται με δείκτες σε κυκλικές ή ελικοειδείς κλίμακες. Ο Μηχανισμός για τον προσδιορισμό της θέσης της Σελήνης ή του πλανήτη Δία χρησιμοποιεί την ίδια μαθηματική μέθοδο με τριγωνομετρικές σειρές Fourier που χρησιμοποιεί το τηλέφωνό σας για να μετατρέψει την φωνή σας σε μπιτ και μπάιτ. Στην έκθεση παρουσιάζεται η εξέλιξη της αστρονομίας στην Ελλάδα και η γέννηση της αστροφυσικής που είναι συνυφασμένη με την γέννηση της φιλοσοφίας και του πολιτισμού.»

Ο Διονύσιος Κριάρης (Μαθηματικός, κατασκευαστής αρχαίων ελληνικών μηχανών), σημείωσε τα εξής, σχετικά με τα αστρονομικά μετρητικά όργανα από την αρχαία Ελλάδα: «Καμία επιστήμη δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς μια εδραιωμένη μετρητική. Οι αποστάσεις, οι δυνάμεις και ο χρόνος πρέπει να μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια και ευκολία. Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται τα αστρονομικά μετρητικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν από αρχαίους έλληνες αστρονόμους, σχεδιάστηκαν από αυτούς για τις ανάγκες τους και το σπουδαιότερο είναι ότι χρησιμοποιήθηκαν για τεχνικούς σκοπούς. Μερικά μόνο παραδείγματα είναι τα παρακάτω.

• Η μέτρηση μεγάλων αποστάσεων με εξελιγμένες γεωμετρικές μεθόδους κάνουν τον Αναξιμένη να μετρήσει την απόσταση Γης - Ηλίου, αλλά και τον Ευπαλίνο να ανοίξει σήραγγα μήκους ενός χιλιομέτρου στην Σάμο από δυο αντίθετα μέτωπα συγχρόνως.
• Διόπτρα και οδόμετρο ήταν εργαλεία της εποχής του Ήρωνα, ο οποίος μας τα περιγράφει με λεπτομέρειες στο βιβλίο του «Διόπτρα», συστηματοποιώντας μια χρήση αιώνων.
• Ο αστρολάβος του Απολλώνιου και ο σφαιρικός αστρολάβος του Ευδόξου, κατασκευάζονται εξαιτίας της μελέτης του Ιππάρχου για την «στερεογραφική προβολή» και αναπτύσσουν την επιστήμη της αστρονομίας.
• Ο Ερατοσθένης μετράει την περιφέρεια της γης με μεγάλη ακρίβεια, με έναν γνώμονα μετρώντας την γωνία πρόσπτωσης των αχτίνων του Ήλιου.
• Η μέτρηση του χρόνου έχει επιτευχθεί από πολύ νωρίς. Η μεγάλη όμως ακρίβεια των υδρίων ωροσκοπίων των τελευταίων αιώνων της αρχαιότητας, ήταν απαραίτητα για κάθε επιστημονική παρατήρηση. Ο Ευάγγελος Σταμάτης σχολιάζει το ωρολόγιο του Αρχιμήδους στο βιβλίο « Αρχιμήδους άπαντα» σε έκδοση του ΤΕΕ (1974). Η πολυπλοκότητα των μηχανισμών του ωρολογίου αυτού, αποδεικνύουν την πολύ προχωρημένη τεχνολογική εξέλιξη κατά την ελληνιστική εποχή. Η παράδοση των αυτοματισμών είχε ξεκινήσει τρείς αιώνες πριν από τον Ήρωνα και σαν κατάληξη έχουμε το τεχνούργημα του «Προσομοιωτήρα» της ουράνιας σφαίρας, «ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ» όπως συνηθίσαμε να τον ονομάζουμε.»

Για τη διοργάνωση της έκθεσης, εκφράζονται ευχαριστίες στους:

• Ίδρυμα Ιωάννη Φ. Κωστόπουλου
• Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
• Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης
• Ίδρυμα Ευγενίδου
• Leverhulme Trust
• Υπουργείο Πολιτισμού
• Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (από το οποίο προέρχονται πολλές φωτογραφίες), Πανεπιστήμιο Αθηνών
• κ. Π. Τατούλη, κ. Ι. Σειραδάκη, κ. Mike Edmunds κ. T. Freeth, κ. Γ. Μπιτσάκη, κ. Ε. Μάγκου, κ. Μ. Ζαφειροπούλου
• X-tek Systems, κ. Roger Hadland, ΗΡ, κ.Tom Malzbender
• κ. Διονύση Κριάρη, κ. Μ. Ρουμελιώτη, κ. Μέμο Τσελίκα, κ. Χάρη Κριτζά, κ. Μάρω Παπαθανασίου, κ. Φλώρα Βαφέα, κ. Λίζα Μανδαλιού - Λυκοπάντη - Σταδιάτη,
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθύνεστε στα τηλέφωνα 2103291701, 2103291717 και να επισκέπτεστε την ιστοσελίδα του ΤΕΕ στον σύνδεσμο:
http://portal.tee.gr/portal/page/portal/library/90years-tee-library/ektheseis-astronomias