Το ΚΕ.Π.ΚΑ.- Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας να ενημερώσει τους καταναλωτές της Ελλάδας, για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων¹, γνωστή και ως TTIP, εκδίδει σήμερα, το τέταρτο θεματικό δελτίο τύπου, που αφορά τις επενδύσεις.

Οι καταναλωτές πρέπει να γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει η TTIP, για εμάς. Σήμερα, λοιπόν, το ΚΕ.Π.ΚΑ. δημοσιεύει το ενημερωτικό δελτίο της BEUC – Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ενώσεων Καταναλωτών, για τις επιπτώσεις της TTIP, στη νομοθεσία της Ε.Ε., για τις επενδύσεις.

Η Επίλυση Διαφορών μεταξύ Επενδυτών και Κράτους (ΕΔΕΚ) είναι ένας μηχανισμός διαιτησίας, που περιλαμβάνεται, συνήθως, σε επενδυτικές και (πιο πρόσφατα) εμπορικές συμφωνίες. Παρέχει το δικαίωμα, στους ξένους επενδυτές, να κινούν διαδικασίες, κατά ενός κράτους, ζητώντας αποζημίωση, για φερόμενες παραβιάσεις των επενδυτικών τους δικαιωμάτων, όπως απονέμονται, από τη συνθήκη.

• Η ΕΔΕΚ υιοθετήθηκε, αρχικά, κατά τη δεκαετία του 1950, ώστε να επιτρέπεται, στους επενδυτές, να ζητούν διαιτησία, από τρίτους, όταν θεωρούσαν ότι μια χώρα υποδοχής, συνήθως, μια αναπτυσσόμενη χώρα, είχε παραβιάσει τα επενδυτικά τους δικαιώματα και τα εθνικά δικαστήρια της εν λόγω χώρας δε διέθεταν ικανοποιητικά ένδικα μέσα αποκατάστασης.
• Ο αριθμός των υποθέσεων ΕΔΕΚ αυξάνεται εκθετικά: λιγότερες από 50 υποθέσεις εκδικάστηκαν μεταξύ του 1950 και του 2000, ενώ 568 υποθέσεις είναι γνωστό ότι προέκυψαν, από τα τέλη του 2013 (Πηγή: UNCTAD http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaepcb2014d3_en.pdf).

Η ΕΔΕΚ στην ΤΤΙΡ. Τι τίθεται επί τάπητος;

Η εντολή διαπραγμάτευσης, για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (ΤΤΙΡ), που έχει δοθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. περιλαμβάνει την ΕΔΕΚ. Ωστόσο, δεν υφίσταται καμία επίσημη πρόταση, για την ενσωμάτωση ενός κεφαλαίου, σχετικά με την ΕΔΕΚ.

Οι διαπραγματεύσεις, για την ΕΔΕΚ, αναβλήθηκαν, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξήγαγε δημόσια διαβούλευση, επί αυτού του ζητήματος, η οποία διοργανώθηκε, κατόπιν τεράστιας πίεσης, από την κοινή γνώμη. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν, στις αρχές του 2015 και αποκάλυψαν ότι οι ερωτηθέντες, σε ένα συντριπτικό ποσοστό 97%, απάντησαν «όχι» στην ΕΔΕΚ. Τον Μάιο του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις προκαταρκτικές της προτάσεις, για τη μεταρρύθμιση της ΕΔΕΚ.

Παρόλο που χαιρετίζουμε τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προτείνει μια μακροπρόθεσμη λύση, επιμένουμε ότι η ΕΔΕΚ είναι εξαιρετικά προβληματική, ώστε να μπορέσει να διορθωθεί. Η αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν καταφέρνει να αντιμετωπίσει τα κύρια ζητήματα: Η ΕΔΕΚ δε χρειάζεται να αποτελέσει μέρος της ΤΤΙΡ, ο μηχανισμός εισάγει διακρίσεις και οι διαιτητές της ΕΔΕΚ δεν είναι διορισμένοι δικαστικοί λειτουργοί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει την τελική της πρόταση, για τη μεταρρύθμιση, το φθινόπωρο του 2015, και αυτό το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει μια πραγματική βραχυπρόθεσμη εναλλακτική επιλογή, αντί της ΕΔΕΚ.

Τι σημαίνει για τους καταναλωτές της Ε.Ε.;

• Η συμπερίληψη της ΕΔΕΚ στην ΤΤΙΡ ενέχει τον κίνδυνο να αμφισβητηθούν, από τους ξένους επενδυτές, οι κανονισμοί για την προστασία των καταναλωτών, την υγεία, την εργασία και το περιβάλλον, ως παραβιάσεις των «επενδυτικών δικαιωμάτων» τους.
• Η ΕΔΕΚ μπορεί να αποτελέσει σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα, αναφορικά με τη θέσπιση νομοθεσίας, για την προστασία των καταναλωτών, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, ιδιαίτερα για μικρότερες χώρες, καθώς θα υπάρχει ο φόβος της αμφισβήτησης, από μεγάλες εταιρείες (το γνωστό «πάγωμα»).
• Οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι μπορεί να δουν τις κυβερνήσεις τους να διαθέτουν κρατικά κονδύλια, για την κάλυψη δαπανηρών νομικών αμοιβών και άλλων δαπανών, που σχετίζονται, με διαδικασίες διαιτησίας, επαχθείς συμφωνίες συμβιβασμού, ή αποζημιώσεις (κατά μέσο όρο, οι νομικές αμοιβές και το κόστος διαιτησίας, ανά υπόθεση ΕΔΕΚ -είτε εκδοθεί ευνοϊκή απόφαση, είτε όχι- κυμαίνονται σε περίπου 8 εκατομμύρια δολάρια Η.Π.Α. [Πηγή: ΟΟΣΑ]).
• Η ασφάλεια δικαίου και η προβλεψιμότητα των προηγμένων δικαστικών συστημάτων, που έχουμε στην Ευρώπη θα μπορούσαν να τεθούν, σε κίνδυνο, από την υπερίσχυση αυτού του ξεχωριστού συστήματος δικαιοσύνης. Ορισμένες από τις κύριες ανησυχίες είναι οι εξής:

1. Η διαχείριση των υποθέσεων ΕΔΕΚ πραγματοποιείται κεκλεισμένων των θυρών και στις περισσότερες περιπτώσεις οι αποφάσεις τηρούνται μυστικές. Οι προσπάθειες, για τη βελτίωση της διαφάνειας των διαδικασιών, μέσω των Κανόνων Διαφάνειας της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL), όπως συμπεριελήφθησαν, στην οικονομική και εμπορική συμφωνία Ε.Ε.-Καναδά (CETA), είναι ανεπαρκείς².
2. Οι διαιτητές, που συμμετέχουν, στην ΕΔΕΚ, δε λογοδοτούν, σε κανένα δημοκρατικό όργανο και είναι ελεύθεροι να παραβλέπουν, ή να ερμηνεύουν τη νομολογία και τους εθνικούς νόμους, για τα δικαιώματα των καταναλωτών, κατά τη διακριτική τους ευχέρεια, καθώς οι διατάξεις της συνθήκης, που περιορίζουν τις εξουσίες τους, είναι συνήθως πολύ ελαστικές.
3. Η αμεροληψία και η ανεξαρτησία των διαιτητών της ΕΔΕΚ δεν είναι διασφαλισμένη, ακόμη και στο πλαίσιο αναθεωρημένων προτάσεων (όπως περιλαμβάνονται στην CETA), οι οποίες δεν εξετάζουν τη συμπεριφορά και τη δράση τους, πριν από τον διορισμό τους, στην επιτροπή διαιτησίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι ελεύθεροι να εναλλάσσονται, στους ρόλους τους, ως δικαστές, ή εκπρόσωποι εταιρειών, σε υποθέσεις, που στρέφονται, κατά κυβερνήσεων.
4. Η ΕΔΕΚ δεν προβλέπει σύστημα προσφυγών, όπως προβλέπεται, σε όλα τα σύγχρονα εθνικά και διεθνή δικαστικά συστήματα, ούτε απαιτεί την πλήρη εξάντληση των εθνικών ένδικων μέσων (το κείμενο της CETA αναθέτει την πιθανή δημιουργία μηχανισμών προσφυγών, σε μια επιτροπή και θεωρεί ότι αρκεί η εκκίνηση μίας δικαστικής διαδικασίας, ενώπιον μίας εθνικής αρχής, για να μπορέσει να τεθεί η υπόθεση ενώπιον μίας επιτροπής ΕΔΕΚ). Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει ότι οι διατάξεις, περί ΕΔΕΚ, στη CETA, είναι κάθε άλλο παρά ιδανικές. Ωστόσο, δε σκοπεύει να ανοίξει, εκ νέου, αυτό το κεφάλαιο.

Οι προτάσεις μας

• Η BEUC (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Καταναλωτών) ζητά να μη συμπεριληφθεί η ΕΔΕΚ, στην CETA και στην TTIP. Τα επιχειρήματα, που προβάλλουν οι υποστηρικτές της (η συστηματική παραβίαση των δικαιωμάτων των ξένων επενδυτών, στις Η.Π.Α. και την Ε.Ε. και η ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου συστήματος, για την αύξηση των επενδυτικών ροών) έχουν αποδειχθεί αβάσιμα, από τους ερευνητές^3,4. Οποιοδήποτε υποτιθέμενο όφελος εξανεμίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από τους απτούς κινδύνους, που εγκυμονούν, για τους καταναλωτές και την κοινωνία, στο σύνολό της.
• Εάν η λήψη μέτρων, για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των επενδυτών, θεωρείται απαραίτητη, η BEUC προτείνει τη διερεύνηση βιώσιμων εναλλακτικών επιλογών, όπως έχουν συζητηθεί, από την UNCTAD⁵ και την ακαδημαϊκή κοινότητα, όπως η δημιουργία ενός διεθνούς διαιτητικού δικαστηρίου⁶, ενός συμβατικώς συμφωνημένου φόρουμ, ή η χρήση ασφάλισης κινδύνων και άλλων μη δικαστικών μέσων.
• Εάν συμπεριληφθεί η ΕΔΕΚ, στην ΤΤΙΡ, ή σε άλλες εμπορικές συμφωνίες, η BEUC καλεί τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. να απορρίψουν τις εν λόγω συμφωνίες.

Υποσημειώσεις:

1. Η TΤIP είναι μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, που αυτή τη στιγμή βρίσκεται, υπό διαπραγμάτευση, μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Στόχος της είναι να εξαλείψει τους εμπορικούς φραγμούς, σε διάφορους τομείς της οικονομίας, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η αγορά και η πώληση αγαθών και υπηρεσιών, μεταξύ των δύο εταίρων. Είναι πολύ σημαντικό, ως καταναλωτές να γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι και πως μας επηρεάζει.

Μια συμφωνία, που έχει επιτευχθεί, με σωστούς όρους, σημαίνει ότι οι καταναλωτές θα επωφεληθούν, από μια μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων, σε χαμηλότερες τιμές. Θέλουμε οι διαπραγματεύσεις να δώσουν προτεραιότητα, σε ζητήματα, που αφορούν τους καταναλωτές. Η διατλαντική εμπορική συμφωνία δεν θα πρέπει να υπονομεύσει την προστασία των καταναλωτών.

1. Οι Κανόνες Διαφάνειας της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών, για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL), περιέχουν πολύ ευρείες εξαιρέσεις, ως προς τη διαφάνεια και τη δημοσίευση εγγράφων και αφήνουν, στην ίδια την επιτροπή διαιτησίας, την εξουσία να καθορίζει τις περιστάσεις, στις οποίες είναι δυνατή η εφαρμογή των εξαιρέσεων.
2. Jan Kleinheisterkamp, «Is there a Need for Investor-State Arbitration in the Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP)?» - εργασία στο LSE, 14 Φεβρουαρίου 2014 - διαθέσιμη στον δικτυακό τόπο http://papers.ssrn.com/sol3/DisplayAbstractSearch.cfm
3. Lauge N. Skovgaard, Jonathan Bonnitcha, Jason Wenn Jackee, «Costs and benefits of an EU-USA in vestment protection treaty» - LSE Enterprise για το Υπουργείο Επιχειρήσεων, Καινοτομίας και Δεξιοτήτων του Ην. Βασιλείου, Απρίλιος 2013 - διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/260380/bis-13-1284-costs-and-benefits-of-an-eu-usa-investment-protection-treaty.pdf
4. UNCTAD, «Investor-State Disputes: Prevention and Alternatives to Arbitration», 2010 - διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο http://unctad.org/en/docs/diaeia200911_en.pdf
5. Gus Van Harten, «A Case for an International Investment Court», Ιούλιος 2008 - διαθέσιμο εδώ http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1153424