Γράφει ο
Αθανάσιος Μπουρούνης

Το νερό καλύπτει τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της Γης και αποτελεί κυρίαρχο συστατικό της ζωής. Παρά τη φαινομενικά απλή χημική του σύσταση, είναι προικισμένο με τις πλέον εντυπωσιακές ιδιότητες.

Η ιστορία του ανθρώπου είναι ταυτισμένη με το νερό και τη θάλασσα. Ο άνθρωπος απαιτεί πόσιμο νερό, είτε για να επιβιώσει, είτε σαν πρώτη ύλη. Γι’αυτό πάντοτε ζούσε και συγκρότησε την κοινωνία του και τον πολιτισμό του κοντά σε πηγές, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες.

Με τον όρο ρύπανση υδάτων εννοούμε κάθε άμεση ή έμμεση εισαγωγή ουσιών ή ενέργειας στο υδάτινο περιβάλλον που έχει βλαβερή επίδραση στους οργανισμούς, είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία και τέλος αλλοιώνει  την ποιότητα του νερού και υποβαθμίζει τις δυνατότητες χρήσης του.

Η ρύπανση των υδάτων δημιουργείται με την απελευθέρωση στο υδάτινο περιβάλλον ουσιών οι οποίες είτε διαλύονται είτε κατακάθονται στον πυθμένα και οι οποίες επιφέρουν αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά των επιφανειακών νερών.

Οι ρύποι αυτοί είναι πάρα πολλοί και αυτό διότι στον υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από την ρύπανση της ατμόσφαιρας και την ρύπανση του εδάφους, μέσω των βροχών και της απορροής.

Οι σημαντικότερες πηγές ρύπανσης είναι τα βιομηχανικά απόβλητα, οι βιομηχανικές διαδικασίες, τα αστικά λύματα και οι γεωργικές δραστηριότητες.

Η απόρριψη, με μερική ή καμμιά επεξεργασία καθαρισμού, ακαθάρτων νερών που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες στα ποτάμια, τις λίμνες και τη θάλασσα, χαρακτηρίζονται από μεγάλη περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά και αυτό έχει σαν συνέπεια τη σοβαρή ρύπανση της περιοχής γύρο από το σημείο εκβολής.

Επομένως λίμνες, ποτάμια και θάλασσες αποτελούν τους φυσικούς οχετούς που δέχονται χιλιάδες χημικές ουσίες, προϊόντα σύγχρονης τεχνολογίας και καταναλώσεων, βαρέα μέταλλα, εντομοκτόνα, πλαστικά, απορρυπαντικά και άλλες τοξικές ουσίες.

Επίσης τα αστικά λύματα με το μικροβιακό τους φορτίο, μπορούν να προξενήσουν διάφορες μολύνσεις, όπως  τυφοειδή πυρετό, δυσεντερία, χολέρα κ.λ.π.

Οι απορροφητικοί βόθροι οικιακών λυμάτων, που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε πολύ μεγάλη έκταση, ρυπαίνουν τα υπόγεια ύδατα. Ανάλογο αποτέλεσμα έχει και η εναπόθεση ακατέργαστων βιομηχανικών λυμάτων σε πηγάδια μεγάλου βάθους, μέσα στις βιομηχανικές ζώνες.

Η ρύπανση που προκαλείται από τις γεωργικές δραστηριότητες, αφορά τη ρύπανση από τα λυπάσματα, που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών και τη ρύπανση από τα φυτοφάρμακα.

Οι λίμνες εμπλουτίζονται με την απορροή φωσφορικών λιπασμάτων και έτσι τα φύκια τους αναπτύσσονται τόσο και καταναλώνουν τόσο οξυγόνο που τα ψάρια και γενικά οι ζωντανοί οργανισμοί να μη μπορούν να ζήσουν. Παράλληλα τα φωσφορικά άλατα μεταφερόμενα από τους ποταμούς στις ακτές της θάλασσας, προκαλούν έντονη αύξηση του φυτοπλαγκτόν, με τις ανάλογες επιπτώσεις στα ψάρια και τους άλλους ζωϊκούς οργανισμούς. Προφανείς είναι  και οι συνέπειες για την αλιεία.

Οι τοξικές ουσίες,τα εντομοκτόνα κ.λ.π., πέρα από την άμεση τοξική τους επίδραση πάνω στούς ζωϊκούς οργανισμούς, μπορούν έμμεσα να έχουν και άλλες επιπτώσεις λ.χ. ένα εντομοκτόνο το D.D.T. μεταφερόμενο από είδος σε είδος και αυξάνοντας διαδοχικά τη συγκέντρωσή του, όταν φθάσει στα υδρόβια πουλιά, η συγκέντρωση είναι τέτοια, που παρεμβαίνοντας στο μεταβολισμό του ασβεστίου, παρεμποδίζει το σχηματισμό γερού κελύφους στα αυγά τους, με αποτέλεσμα να σπάζουν πριν εκκολαυθούν οι νεοσσοί. Επομένως αποδεκατίζονται  και τελικά εξαφανίζεται ο πληθυσμός τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αρπακτικά πουλιά.

Επίσης από τις γεωργικές δραστηριότητες, εκτός από τη ρύπανση των επιφανειακών νερών μέσω της επιφανειακής απορροής με τα νερά της βροχής, ρυπαίνονται και τα υπόγεια νερά από τη στράγγιση των νερών άρδευσης των αγρών.

Μια άλλη επικίνδυνη πηγή ρύπανσης είναι τα πετρελαιοειδή, διότι έχουν την ιδιότητα να διασπείρονται και να εξαπλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηματίζουν μοριακές στρώσεις. Σε πάρα πολλές από τις ακτές μας, τις τόσο όμορφες, η μικροβιακή μόλυνση και η ρύπανσή τους (πετρέλαια, πίσσες, σκουπίδια) κάνουν επικίνδυνο ή αηδιαστικό και δυσάρεστο το κολύμπι.

Ένας άλλος παράγων ρύπανσης που προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους φυτικούς αλλά και τους ζωϊκούς οργανισμούς, κυρίως των λιμνών, είναι η όξινη βροχή. Η δράση της στα φυτά και τα δένδρα μπορεί να είναι άμεση, επιδρώντας δηλαδή στο υπέργειο τμήμα του φυτού προκαλώντας την καταστροφή του, είναι όμως δυνατό να επιδρά έμμεσα περνώντας στο ριζικό σύστημα του φυτού μέσω του εδάφους.

Ύδρευση

Στο κομμάτι αυτό θα εξεταστεί η ύδρευση σε σχέση με τη ρύπανση των επιφανειακών νερών (λίμνες, ποτάμια, θάλασσες).

Σκοπός της ύδρευσης είναι να εξασφαλίσει συνεχεί παροχή υγιεινού νερού σε επαρκή ποσότητα για τις ατομικές και οικιακές ανάγκες, κοντά στα σημεία χρησιμοποίησης, σε οικονομικά προσιτή τιμή και χωρίς να προκαλείται βλάβη στα έργα.

Πολλές περιοχές, όπως για παράδειγμα η περιοχή της πρωτεύουσας, υδρεύονται από επιφανειακά κατά βάση νερά (λίμνες, ποτάμια). Το νερό των λιμνών, σαν επιφανειακό, δεν είναι απευθείας πόσιμο, γι’ αυτό υποβάλλεται σε επεξεργασία καθαρισμού που συνίσταται σε προχλωρίωση, κροκύδωση με προσθήκη θειϊκού αργιλίου, ανάμιξη, καθίζηση, ταχυδιύληση και ρύθμιση της χλωρίωσης. Κατόπιν, για την εξασφάλιση σταθερού υπολείματος δραστικού χλωρίου στο νερό του εκτεταμένου δικτύου, γίνονται μεταχλωριώσεις σε πολλά διαφορετικά σημεία του συστήματος.

Εκτός από την χλωρίωση του νερού που ολοκληρώνει και επισφραγίζει τα μέτρα εξυγίανσης, προβλέπεται και η φθορίωση σαν μέτρο για την καταπολέμηση της τεριδόνας των δοντιών, γιατί είναι πιο αποτελεσματική και έχει μικρή δαπάνη.

Επειδή οι συνηθισμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας καθαρισμού έχουν ορισμένη ικανότητα απομάκρυνσης ή εξουδετέρωσης των ανεπιθύμητων φυσικών, χημικών ή βιολογικών παραγόντων από το νερό, έχουν θεσπιστεί ορισμένα μέτρα προστασίας τόσο των πηγών υδροληψίας, όσο και των ευρύτερων περιοχών από τις οποίες συγκεντρώνεται το νερό στις λίμνες.

Η αρχή των μέτρων αυτών στηρίζεται στην καθιέρωση ζωνών προστασίας γύρο από τις λίμνες και τους αγωγούς, στις οποίες ισχύουν διάφοροι περιορισμοί με κλιμακωτά λιγότερη αυστηρότητα όσο αυξάνεται η απόσταση από τις λίμνες, όπως διάθεση λυμάτων, σταυλισμοί, εγκατάσταση βιομηχανιών κ.λ.π.

Σημειώνεται ότι οι περιορισμοί δεν αναφέρονται μόνο σε δραστηριότητες που παράγουν υγρά απόβλητα, γιατί κάθε ανθρώπινη ενέργεια ρυπαίνει το περιβάλλον άμεσα ή έμμεσα και η ρύπανση αυτή με τα βρόχινα νερά θα καταλήξει στις λίμνες. Οι απορροές των κατοικημένων περιοχών, ιδίως τα πρωτοβρόχια, δεν διαφέρουν ουσιαστικά από άποψη οργανικού φορτίου, από τα νερά των υπονόμων και μάλιστα είναι πολύ χειρότερες στις βιομηχανικές ζώνες, όπου οι χημικοί ρύποι είναι άγνωστοι και οι κίνδυνοι αστάθμητοι.

Αν και η ρύπανση των υδάτων είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα, υπάρχει ακόμα ελπίδα. Κάθε άνθρωπος, κάθε χώρα, με συντονισμένες ενέργειες και αίσθημα ατομικής και συλλογικής ευθύνης, μπορεί να ανατρέψει την κατάστση. Αυτό το χρωστάμε στο χθες, στο σήμερα και στο αύριο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Μπουρούνης Α. (1983) Η ρύπανση του περιβάλλοντος. Λόγος και Πράξη 20,Δ σελ. 75-93.
2) www.doyk.gr/vivliothiki/pdf/perivallon_nerou.pdf
3) https://www.itia.ntua.gr/nikos/oikologia/dialexi_19_5_11.doc
4) 8gym-perist.att.sch.gr

-Ο κ. Αθανάσιος Μπουρούνης είναι Φυσικός, Επίτιμος Δ/ντής Σχολικής Μονάδας Δ.Ε.