Γράφει ο
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος

         Ο Ρήγας ο Βελεστινλής (1757-1798) είναι ο σπορέας της Επανάστασης του 1821 και της ελευθερίας των Ελλήνων. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος του Μακρυγιάννη στον πίνακα ζωγραφικής για την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, που περιέγραψε και απέδωσαν οι λαϊκοί καλλιτέχνες Παναγιώτης και Δημήτριος Ζωγράφοι. Σημειώνει: «Μετά πολλούς αιώνας Ρήγας ο Βελεστινλής  σπύρει τον σπόρον της ελευθερίας εις τους έλληνας και τους ενθαρρύνει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεώς των. Οι έλληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυνθέντες από τους λόγους του Ρήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της ελευθερίας». (Βλ. σχ. Δημ. Καραμπερόπουλου «Ρήγας Βελεστινλής και το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του», Επιστημ. Εταιρεία Μελέτης Φερών- Βελεστίνου – Ρήγα, Αθήνα, 2017, σελ. 272).

         Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» που έγραψε, περιγράφει ως ακολούθως τον Ρήγα: «Αθλητικός το σώμα και γενναίος την ψυχήν ...δεν είχε μόνον καρδίαν ευπαθή, είχε προσέτι νουν υγιά και πρακτικόν» (Τόμος Ε΄, Μέρος Β΄ σελ. 212). Ο Ρήγας ήταν ιδιοφυής και φιλομαθής. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο και τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη φημισμένη σχολή της Ζαγοράς. Τις γνώσεις του ανέπτυξε στο Βουκουρέστι, όπου η οικογένειά του είχε καταφύγει.

Ο επιφανής λόγιος Ανδρέας Μουστοξύδης στη βιογραφία του Ρήγα γράφει για τη μόρφωσή του: «Ήτο μόλις 16 ετών, όταν οι γονείς του εγκατέλειψαν την πατρίδα του δια να εγκατασταθούν εις Βουκουρέστιον  εν Βλαχία. Η περίστασις ήτο λίαν ευνοϊκή δια τον νεαρόν Ρήγαν, δεδομένου ότι το Γυμνάσιον του Βουκουρεστίου, στηριζόμενον εις τας γενναιοδωρίας του πρίγκηπος Υψηλάντου και έχον καθηγητάς τους διασήμους Νεόφυτον και Θεόδωρον, εθεωρείτο ως το καλύτερον όλων εν Ελλάδι. Ο Ρήγας εφοίτησεν εις το γυμνάσιον τούτο επί μερικά έτη, ετελειοποιήθη εις τα αρχαία ελληνικά και παρηκολούθησεν επιτυχώς όλα τα διδασκόμενα εκεί φιλολογικά και επιστημονικά μαθήματα. Έμαθε επί πλέον την ιταλικήν, γαλλικήν και γερμανικήν, τας οποίας ωμίλει ευχερέστατα...» (Dict.Univ.Hist., 9me ed. T. XIX (Suppl.), Paris 1812, p. 464).

Τον Ρήγα στην κατάρτισή του ωφέλησε επίσης η γνωριμία του με τον 70ούτη Δημήτριο Καταρτζή, μια εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία. Μαζί με αυτόν γνώρισε και τους πατριώτες του Θεσσαλούς λογίους κληρικούς Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγόριο Κωνσταντά. Στη Βιέννη επίσης, κατά το σύντομο (1796-1797) αλλά πολύ παραγωγικό διάστημα που παρέμεινε, γνώρισε τον κληρικό Άνθιμο Γαζή και τους Στέφανο Κομμητά και Δημ. Δάρβαρη. Ο Δάρβαρης δώρισε στον Ρήγα το βιβλίο του «Αληθής οδός ευδαιμονίας» με την ακόλουθη αρχαϊκή αφιέρωση: «Δημήτριος Ρηγίνω την δέλτον εταίρω πέμψε, μικρόν, μεγάλης μνημόσυνον φιλίας» (Βλ.σχ. Άρθρο καθηγητού Απ. Β. Δασκαλάκη «Σπουδαί και γνώσεις του Ρήγα Βελεστινλή», εις περιοδικό «Παρνασσός», περ. Β΄, Τόμος Ε΄ Αρ. 2 (Απρίλιος – Ιούνιος 1963), σελ. 185).   

Ο Ρήγας από τα νεανικά του χρόνια ήταν ζωηρός στον χαρακτήρα. Το πρώτο έργο που εξέδωσε, το 1790, στο Τυπογραφείο Ιωσήφ Μπαουμάιστερ της Βιέννης ήταν η μεταφορά στα ελληνικά διηγημάτων του γάλλου λαϊκού συγγραφέα Restif de la Bretone, που έχει αποκληθεί «ο Ρουσώ του περιθωρίου», υπό τον τίτλο  «Το σχολείο των ντελικάτων εραστών – Περιπέτειες των πιο όμορφων γυναικών της παρούσης εποχής». Στις αντιδράσεις, που υπήρξαν για το βιβλίο του ο Ρήγας απάντησε στο προλογικό του σημείωμα, ότι οι φιλοκατήγοροί του «εφευρίσκουν αιτίας δια να εξασκούν τη γλώσσα τους», και ότι τα κείμενα αυτά «με την ερωτική ύλη» τα διάλεξε «δια γύμνασιν της φιλοπονίας του και πως «οι έρωτες που περιέχονται στο βιβλίο εις υπανδρείαν οδηγούν, η οποία είναι μυστήριο», τονίζοντας έτσι ότι αποδέχεται τη θέση της Ορθοδόξου Εκκλησίας περί γάμου (Βλ. σχ. Προλογικά Δημ. Καραμπερόπουλου εις αναστατική επανέκδοση του βιβλίου από την Ετ. Μελ. Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα).

Για την ενόχληση των αναγνωστών του Ρήγα  έγραψε το 1957 ο φιλέλληνας Υποδιευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών   Roger Milliex: «Σε μερικούς κακοφάνηκε το “νεανικό αμάρτημα” του μελλοντικού εθνομάρτυρα – πράγματι νεανικό αν καθώς υποθέτει ο Βρανούσης το έκανε στην Πόλη το 1786, δηλαδή πριν γίνει 30 χρονών. Πρέπει εδώ να έχωμε υπ’ όψη μας ότι εθνομάρτυρας έγινε κάποτε ο Ρήγας, δεν ήταν εκ γενετής! Να μην τον βλέπουμε σαν κρύο άγαλμα. Ήταν ζωντανός άνθρωπος, με ζεστό αίμα, με όρεξη για κάθε εκδήλωση ζωής και κάπως ζωηρούτσικος περί τα ερωτικά...Έπειτα ας παρατηρήσουμε ότι δε διάλεξε τα πιο τολμηρά διηγήματα του Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, αλλά ακριβώς τα πιο σεμνά» (Άρθρο υπό τον τίτλο «Ο Ρήγας κι’ η Γαλλία» στο Περιοδικό «Ιστορία και ζωή», τ. Ιουνίου 1957, σελ. 77).

Ο Ρήγας αποτελεί λάβαρο των οπαδών του γαλλικού διαφωτισμού. Δεν είναι όμως έτσι, όπως τα προβάλλει η μυθοπλασία τους. Ο Ρήγας ως Έλληνας πράγματι πήρε στοιχεία γνωσιολογικά, επιστημονικά, λογοτεχνικά, πολιτικά από τη Γαλλία, όμως τα προσάρμοσε στη δική του  Παράδοση. Συνέχισε αυτό για το οποίο ο Αιγύπτιος ιερέας απευθυνόμενος στον επισκέπτη του Σόλωνα επαίνεσε τους Έλληνες, ότι μένουν πάντα νέοι στη σκέψη γιατί είναι δημιουργικοί, προσλαμβάνουν επιτεύγματα άλλων λαών, τα προσαρμόζουν στον δικό τους πολιτισμό και τα αναπτύσσουν.

Σημειώνεται ότι ο Ρήγας επέλεξε να αρχίσει τον αγώνα του για την ελευθερία της Ελλάδος από την Βιέννη  και όχι από το επαναστατημένο Παρίσι. Το 1790 πραγματοποίησε  την πρώτη του σύντομη επίσκεψη σε αυτήν και τον Αύγουστο του 1796 τη δεύτερη, η οποία κράτησε έως τον Δεκέμβριο του 1797, όταν αναχώρησε από την Βιέννη για να κατέβει στην Ελλάδα δια μέσου Τεργέστης. Εκεί συνελήφθη με επτά συνεργάτες του από τους Αυστριακούς, που τους μετέφεραν στη Βιέννη και τους φυλάκισαν. Τον Απρίλιο του 1798 με πλοίο τους οδήγησαν στο Βελιγράδι και τους παρέδωσαν στους Οθωμανούς. Αυτοί τους φυλάκισαν στον πύργο Νεμπόιζα, τους βασάνισαν και τους στραγγάλισαν, στις 24 Ιουνίου του 1798.

Οι θυσιασθέντες για την ελευθερία της Ελλάδος ήσαν οι: 1. Ρήγας Βελεστινλής από τη Θεσσαλία, 41 ετών. 2. Ευστράτιος Αργέντης από τη Χίο, 31 ετών. 3. Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, 27 ετών. 4. Ιωάννης Καρατζάς από την Κύπρο, 31 ετών. 5.Δημήτριος Νικολίδης από την Ήπειρο, 32 ετών, 6. Θεοχάρης Γ. Τουρούντζιας από τη Μακεδονία, 22 ετών, 7. Ιωάννης Εμμανουήλ από την Μακεδονία, 24 ετών και 8. Παναγιώτης Εμμανουήλ, αδελφός του Ιωάννη, 22 ετών.

Η θυσία του Ρήγα και των συνεργατών του, η προδοσία από Έλληνα του Ρήγα και των επαναστατικών προετοιμασιών του, η δουλική συμπεριφορά της αυστριακής κυβερνήσεως προς τους μουσουλμάνους δυνάστες των Ελλήνων, η αδιαφορία της Γαλλίας και των άλλων μεγάλων δυνάμεων για την τύχη του Ρήγα και η εγκληματική ενέργεια των οθωμανών είναι στοιχεία που με παραλλαγές επαναλαμβάνονται έως τις ημέρες μας.