Γράφει ο
Βασίλης Κυρατζόπουλος

Οι Βυζαντινοί Έλληνες, κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας τους, ελεύθεροι ή υπόδουλοι, προσεγγίζουν τους εκάστοτε παραγωγικούς χώρους, όπου δημιουργούν νέους οικισμούς. Οι οικισμοί αυτοί μετατρέπονται σε ενορίες κατόπιν θυρανοιξίων της ενοριακής εκκλησίας, λειτουργίας του ενοριακού σχολείου υπό την πνευματική αιγίδα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και υλικής στήριξης των αιρετών εφοροεπιτρόπων της ενορίας. Με την ενδυνάμωση μίας ενορίας ή πλήθους ενοριών δημιουργούνται οι κοινότητες. Κάθε ισχυρή κοινότητα ξεκινώντας από την φιλόπτωχο και το μορφωτικό σύλλογο ιδρύει ευαγή ιδρύματα που στηρίζουν όλη την εθνότητα (χωρίς να περιοριστούν στα μέλη της κοινότητας). Η επισημοποίηση της κοινότητας πραγματοποιείται κατόπιν της αναγνώρισής της από τη Μητρόπολη και από το αντίστοιχο Πατριαρχείο όπου υπάγεται διοικητικά. Οι αιρετοί δημογέροντες αντιπροσωπεύουν την κοινότητα στην Μητρόπολη αλλά και στις αρχές του κράτους όπου υπάγεται.

Η συντήρηση της εκκλησίας, του σχολείου, η μισθοδοσία των δασκάλων και των ιερέων της ενορίας ήταν αποκλειστικό ζήτημα των αιρετών εφοροεπιτρόπων. Τα απαραίτητα απαιτητά κεφάλαια προέρχονταν από το παγκάρι της εκκλησίας, από τις ενοριακές εκδηλώσεις που διοργανωνόταν από εθελοντές (κυρίως από το τμήμα κυριών) και από τις δωρεές των εύπορων μελών της ενορίας. Σε περίπτωση οικονομικών δυσκολιών οι εφοροεπίτροποι απευθύνονταν στους δημογέροντες και εάν οι υποχρεώσεις υπερέβαιναν και του κοινοτικού ταμείου, απευθύνονταν κυρίως στην Μητρόπολη ή στις κρατικές αρχές όπου υπάγονταν. Από τον 4ο αιώνα και αρχής γενομένης του Μεγάλου Βασιλείου, παραχωρούνται εσαεί στις κοινότητες παραγωγικά κέντρα ως δωρεές, τα έσοδα των οποίων στηρίζουν εκκλησίες, σχολεία και ευαγή ιδρύματα. Τα παραχωρηθέντα παραγωγικά κέντρα απαλλάσσονταν από κάθε φόρο με Πατριαρχικά Σιγίλια (sigillium) ή/και Αυτοκρατορικά Διατάγματα (Χρυσόβουλα) την περίοδο του Βυζαντίου και με τον θεσμό των Βακουφίων όταν λειτουργούν κάτω από Ισλαμικά καθεστώτα[1].

Όταν στο Βυζάντιο εφαρμόζεται το σημερινό σύστημα εκπαίδευσης των τριών βαθμίδων[2], στη Δύση η εκπαίδευση ήταν αποκλειστικά θέμα των μονών, κυρίως αυτών που λειτουργούσαν και ως φεουδαρχικά κέντρα[3]. Έτσι όταν στον Ανατολικό Χριστιανικό κόσμο μορφώνονταν κάθε παιδί που επιθυμούσε να μορφωθεί, στον Δυτικό Χριστιανικό κόσμο η μόρφωση ήταν ζήτημα "ταξικής επιλογής" και η πλατιά μάζα δεν κατείχε τα βασικά (ανάγνωση, πράξεις αριθμητικής κ.ά).

Στα τέλη του 19ου αιώνα στον υπόδουλο Βυζαντινό κόσμο λειτουργούν πλέον των 10.000 σχολείων (κάθε είδους και βαθμίδας), τα περισσότερα υπό την αιγίδα των Ορθόδοξων Πατριαρχείων. Ο αριθμός αυτός υπερβαίνει κατά πολύ του αριθμού των σχολείων που λειτουργούν στην Ευρωπαϊκή Γαλλική ή Γερμανική ή Αγγλική επικράτεια.

Τα διλήμματα της Δύσης

Ο αυτόφωτος Μεσογειακός Πολιτισμός[4] παρότι μετά τον 8ο αιώνα δέχεται επιθέσεις από τις Σημιτικές και Τουρκικές φυλές και τον 13ο αιώνα από την Δύση, συνεχίζει να παράγει πολιτισμό ή/και αυτόνομα αλλά και διαμέσου των επιτιθέμενων πολιτισμών. Τέλη του 18ου αρχές του 19ου αιώνα η Δύση ζει ένα μεγάλο δίλημμα, που μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να επιλύσει και βιώνουμε τις συνέπειές του: Από την μία επικρατεί η "νέα τάξη πραγμάτων" του έθνους - κράτους των μικροαστών. Από την άλλη οι μεγαλοαστοί υποστηριχτές της "νέας τάξης" δεν προτίθενται να εγκαταλείψουν τις αποικίες τους, που τους προσφέρουν φτηνές πρώτες ύλες και υψηλή εργασιακή υπεραξία, που μεταφράζονται σε συνεχώς αυξανόμενο πλούτο!

Στις αποικιοκρατικές χώρες της Δύσης εμφανίζεται και ένα επιπλέον δίλημμα: Εάν η ευημερία της κοινωνίας επιτυγχάνεται με την ευημερία των μελών που την απαρτίζουν ή η ευημερία των ατόμων επιτυγχάνεται με την ευημερία της κοινωνίας[5]. Τα προαναφερθέντα διλήμματα επηρεάζουν κάθε εκπαιδευτικό-μορφωτικό σύστημα που εδραιώνεται και μεταρρυθμίζεται στα Ευρωπαϊκά εδάφη μέχρι των ημερών μας.

Επιπρόσθετα στην Ευρώπη, με την συνδιάσκεψη της Βιέννης (1814 - 1815), επανέρχονται στην επιφάνεια δύο παλαιά ιστορικά ζητήματα:

• Ο έλεγχος των εδαφών νότια του Δούναβη, εν γένει των εδαφών του Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος[6]
• Η επιθυμία της Γερμανίας να αναλάβει ξανά τον πρώτο λόγο στην νέα Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Όταν η Γερμανία δεν κατορθώνει μέσω συνεχόμενων συνδιασκέψεων που τελούνται στο Βερολίνο να επεκταθεί όσο η Γαλλία και η Αγγλία σ' ότι αφορά τις αποικίες, προσπαθεί να εισχωρήσει στο Τραπέζιο του Ανατολικού Ζητήματος ως σύμμαχος. Έτσι προωθεί την εθνικιστική ιδεολογία του "Weltpolitik"[7]. Από την άλλη οι ισχυροί Δυτικοί προσπαθούν να δημιουργήσουν κράτη-δορυφόρους (όπως Σερβία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Αίγυπτο, Σουδάν κ.ά.) εντός του Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία "τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης". Η δορυφοροποίηση θα επιτυγχάνονταν μέσω πολιτισμικών δεδομένων και κυρίως εκπαιδευτικών κέντρων με συνεχείς "εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις". Έτσι οι γηγενείς Χριστιανικές κοινότητες θα συμπαθούσαν και κατά προέκταση θα στήριζαν τους "προστάτες τους"!

Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στον 19ο αιώνα

Ο Ελληνισμός επιβίωσε και μεγαλούργησε με τον προαναφερόμενο κοινοτικό θεσμό για 16 αιώνες, χωρίς διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Σ' ότι αφορά την εκπαίδευση σημειώνονται συνεχείς παιδαγωγικές μεταρρυθμίσεις βάσει των παγκόσμιων ή/και των εθνικών/εθνοτικών αναγκών που προέκυπταν ανά περιόδους.

Τον 19ο αιώνα οι Ορθόδοξες Κοινότητες του Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος εκμεταλλευόμενες τις πολιτικές αλλαγές στα κράτη που υπάγονταν αρχίζουν να διευρύνουν (κυρίως μέσω ευεργετών) τα εκπαιδευτικά-μορφωτικά τους κέντρα. Την ίδια περίοδο η Ελλάδα επί Όθωνα (1833 - 1863) αλλάζει 35 υπουργούς Παιδείας και επί Γεωργίου (1863 - 1883) άλλους 45. Έτσι στα πρώτα 50 χρόνια της "ανεξάρτητης" Ελλάδας διαμορφώνεται η πραγματικότητα της νέας Ελλαδικής Παιδείας με 80 διαφορετικούς Υπουργούς Παιδείας, που αδυνατούν (ή δεν τους επιτρέπεται) να επιλύσουν ούτε καν το "γλωσσικό ζήτημα", που θα καταλήξει σε οδομαχίες. Την ίδια περίοδο το Οικουμενικό Πατριαρχείο προτείνει τη διδασκαλία της "γλώσσας του Ευαγγελίου", ενώ στον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο της Κωνσταντινούπολης διεξάγονται συζητήσεις και στο περιοδικό του Συλλόγου δημοσιεύονται άρθρα Ελλήνων και Φιλελλήνων που με επιχειρήματα προβάλλοντας όλο το φάσμα του Ελληνικού πολιτισμού του παρελθόντος, προωθούν την γλώσσα και την γραμματική της Ελληνιστικής και κατά προέκταση της Βυζαντινής περιόδου. Όμως η Αθήνα θα κατασταλάξει στην καθαρεύουσα του Κοραή (1748 - 1834), που στην πραγματικότητα είναι κάτι νέο και δίνει επιπλέον τροφή στις αντιπαραθέσεις των Αθηνών. Την ίδια περίοδο διδάσκονταν τα Ελληνικά; με ποιους πόρους και πού;

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι, όλο τον 19^ο αιώνα το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας ήταν ελλειμματικό [Κοίτα πίνακα 1]. Άρα τα έσοδα του Ελληνικού κράτους προέρχονται κυρίως από άδηλους πόρους. Δηλαδή το Ελληνικό κράτος στηρίζεται στον Ελληνισμό του εξωτερικού. Αν και οι ομογενείς, απόδημοι και πάροικοι Έλληνες απαρτίζουν το βασικό μοχλό οικονομικής ενίσχυσης του κράτους θα εισακουστούν μόνο την περίοδο της Επαναστατικής Κυβέρνησης του 1862. Έτσι στην Συνταγματική Συνέλευση των Αθηνών θα συμμετέχουν πληρεξούσιοι[8]:

• από τον Ελληνικό χώρο: Ανδριανούπολη(1), Κωνσταντινούπολη(1), Βηρυτός(1), Σμύρνη(3), Μαγνησία, Αϊδίνιο, Έφεσος, Κρήνη, Αττάλεια, Αλεξάνδρεια(2), Κυδωνίες, Δαμιάτι, Ελλήσποντος, Βουκουρέστι(1), Ιεροσόλυμα(1), Ιόππη, Ρόδος, Κάλυμνος, Σύμη, Βίτολα(1), Βόνιτσα & Ξηρομέρου (6, Ήπειρος), Βάρνα, Τραπεζούντα, Προύσα, Ιάσιο(2, πρωτεύουσα Μολδοβλαχίας), Τούλτσεα, Γαλάζι, Κάιρο(2), Βραΐλα, Οδησσός(2)
• από Ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού: Λονδίνο(1), Τεργέστη(1), Λιβόρνο(1), Μασσαλία(1), Ενετία, Λίβερπουλ(1), Μελίτη(1), Μαγχεστρία(1), Μεσσήνη(1, Ιταλίας).
• Τελευταία στιγμή ακυρώθηκαν οι εκλογές και δεν εκπροσωπήθηκαν οι περιοχές : Κάρπαθος, Κύπρος, Δαμασκός, Νάπολη και Τρίπολη Συρίας (που ανήκε τότε στη Συρία).

Βέβαια και πολλές άλλες οργανωμένες κοινότητες δεν πρόλαβαν ή απείχαν από την εν λόγω συνέλευση. Όπως αναφέρθηκε κάθε κοινότητα διέθετε το εκπαιδευτικό της κέντρο και η Αθήνα προσφεύγει σε "νέα γλώσσα" χωρίς να έχει τις δυνατότητες και τα μέσα να την προωθήσει στον Ελληνισμό της οικουμένης...

Οι "εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις" της περιόδου 1909 - 1974

Αρχές του 20ου αιώνα διευρύνεται σταθερά η "πτωχευμένη" Ελλάδα [9] και συρρικνώνεται ο Ελληνισμός. Συγκεκριμένα οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912 - 1913) ναι μεν έχουν ως αποτέλεσμα τον διπλασιασμό της Ελλαδικής επικράτειας, όμως παράλληλα είναι και το αίτιο να κερδίσει έδαφος η δεύτερη γενιά των Νεότουρκων, που είναι γαλουχημένοι με τις ιδέες Turan και Weltpolitik και ο διοικητικός πυρήνας τους απαρτίζεται από στρατιωτικούς. Έτσι από το 1914 ξεκινά η "εκκαθάριση" των μη Μουσουλμανικών λαών Ανατολίας, Πόντου και Βόρειας Συρίας. Οι σύνεδροι της Συνδιάσκεψης της Βιέννης και "προστάτες" των λαών, όσο λειτουργεί το σχέδιό τους, δεν αντιδρούν στις γενοκτονίες που τελούνται στο Τραπέζιο του Ανατολικού Ζητήματος. Όταν η δορυφόρος Ελλάδα, που την περίοδο 1918 διαθέτει τις ισχυρότερες ένοπλες δυνάμεις των Βαλκανίων προσπαθεί να αντιδράσει, θα απολέσει και το στράτευμά της και 1,2 εκ. ομόθρησκους - ομοεθνείς.

Μετά το 1925 στην Τουρκική Δημοκρατία (ΤΔ) βάσει Συνθήκης Λοζάνης θα παραμείνουν Έλληνες σε Κωνσταντινούπολη, Ίμβρο και Τένεδο. Στα μειονοτικά σχολεία της Ελληνικής εθνότητας η εκπαίδευση συνεχίζει να είναι Ελληνική. Όμως η πολιτική "τουρκοποίησης" της επικράτειας συνεχίζει να εφαρμόζεται και από τις κυβερνήσεις της Άγκυρας. Η εφαρμογή της πολιτικής "τουρκοποίησης" έχει βασικό στόχο τα εκπαιδευτικά κέντρα της εθνότητας και το σύστημα που τα στηρίζει. Έτσι οι πρώτες πράξεις της ΤΔ είναι το κλείσιμο του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, η δήμευση σχολείων και η παύση δασκάλων και καθηγητών με ανυπόστατες κατηγορίες. Οι θεσμοί του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Βακουφιών, που ήταν οι βασικοί μοχλοί χρηματοδότησης του μορφωτικού - εκπαιδευτικού συστήματος, δέχονται κατά μέτωπο επιθέσεις. Σιωπούν οι εγγυητές της Συνθήκης Λοζάνης, σιωπά και ο δορυφόρος.

Ενώ στην Κωνσταντινούπολη τα εκπαιδευτικά κέντρα προσπαθούν να προσαρμοστούν στη μετατροπή της Ελληνικής εκπαίδευσης σε Τουρκο-Ελληνική, τα υπόλοιπα Ελληνικά εκπαιδευτικά κέντρα των Βαλκανίων (Αλβανία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία) χάνουν κάθε επαφή με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και στρέφονται προς την "πατρίδα που στήριξαν να ορθοποδήσει". Ας δούμε τα τεκταινόμενα...

Η Ελλάδα από το 1883 μέχρι τη μεταπολίτευση του 1974 (σε 90 χρόνια) θα αλλάξει 150 Υπουργούς Παιδείας, που θα συντάξουν εκατοντάδες εκπαιδευτικά νομοσχέδια. Μερικά εξ αυτών θα ψηφιστούν από την Βουλή και άλλα θα μείνουν στα "χαρτιά" ως προτάσεις. Όμως η Ελλάδα από το 1909 και μετά έχει σταθερή πορεία του "Αστικού Εκσυγχρονισμού της Δυτικοποίησης".

Το 1913 η Κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου, θα θεσμοθετήσει από τη μία τις εκπαιδευτικές βαθμίδες (μετά από 80 χρόνια ζωής της χώρας) και την τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση. Από την άλλη καταργεί τη διδασκαλία των αρχαίων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και τους βαθμούς των δασκάλων. Το 1918 τα βιβλία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης γράφονται στη δημοτική γλώσσα. Οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις θα ανασταλούν μετά την επικράτηση της μοναρχίας το 1920 (ζητήθηκε η καύση των νέων σχολικών βιβλίων). Θα επανέλθουν με την επικράτηση των Φιλελευθέρων το 1928 και θα προταθούν νέες μεταρρυθμίσεις από τους Υπ. Παιδείας Γόντικα (1928 - 1930) και Γ. Παπανδρέου (1930 - 1932). Με τις νέες μεταρρυθμίσεις αυξάνονται οι διδακτικές ώρες των Νέων Ελληνικών (δημοτική) σ' όλες τις βαθμίδες. Έπεται η νέα πτώχευση του κράτους (1932) και η αναρρίχηση του Ιωάννη Μεταξά στην εξουσία. Την περίοδο αυτή εκτός που καταργούνται οι μεταρρυθμίσεις της περιόδου 1929 - 1932, η εκπαίδευση μετατρέπεται σε μέσο προώθησης πολιτικών πεποιθήσεων. Οι Ελληνικές κοινότητες των Βαλκανίων και της Κασπίας δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις "συνεχείς μεταρρυθμίσεις" και χωρίς συντονιστική αρχή κάθε κοινότητα προσπαθεί να οργανώσει το σύστημα μόρφωσης των μελών της.

Την περίοδο κατοχής - εμφυλίου με την αφαίμαξη κάθε κρατικού πόρου από τις κατοχικές δυνάμεις, τα σχολεία ή θα κλείσουν ή θα επιταχθούν από τις κατοχικές δυνάμεις. Αρκετές Ελλαδικές κοινότητες οργανώνουν την εκπαίδευση των μελών τους με το πατροπαράδοτο κοινοτικό σύστημα. Από την άλλη ΕΑΜ και ΠΕΕΑ[10], στους χώρους που επικρατούν οργανώνουν την "Λαϊκή Παιδεία", που εκτός της επιμόρφωσης στόχο έχει και την προώθηση των πολιτικών τους πεποιθήσεων.

Με τη λήξη κατοχής και εμφυλίου η Ελλάδα έχει απολέσει το 45% των υποδομών της και χωρίς να αποζημιωθεί προσπαθεί να ορθοποδήσει με τις ίδιες τις δυνάμεις της και την προπαγανδιστική βοήθεια του σχεδίου Marshall. Οι πιστωτές των πτωχεύσεων 1897 και 1932 δείχνουν επιείκεια και επιμηκύνουν τις αποπληρωμές!

Στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης του κράτους δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα λειτουργίας μεταξύ επαρχιακών σχολείων με αυτών των αστικών κέντρων. Για να υποστηριχτούν τα ικανά παιδιά το 1951 ιδρύεται το ΙΚΥ (Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών). Μόλις το 1957 συστήνεται η Επιτροπή Παιδείας με σκοπό την κατάθεση προτάσεων περί αναδιοργάνωσης του εκπαιδευτικού συστήματος.

Στα Βαλκάνια εν όψει του νέου καθεστώτος και αρχής γενομένης το 1947 κρατικοποιούνται όλα τα κοινοτικά σχολεία και δημεύονται τα περιουσιακά τους στοιχεία. Η εκπαίδευση της Ελληνικής γλώσσας τελείται προς εξυπηρέτηση των μελών του ΕΛΑΣ. Το 1955, στην ακμή του ψυχρού πολέμου, ο Ελληνισμός δέχεται πολλαπλά κτυπήματα σε:

• Κωνσταντινούπολη την γενοκτόνο πράξη των Σεπτεμβριανών
• Αίγυπτο τους διωγμούς Νάσερ
• Τασκένδη διάσπαση και διάλυση του ΚΚΕ και δημιουργία καθεστώτος τρόμου στα μέλη του. Παράλληλα, οι Έλληνες της Οδησσού, Κριμαίας και Οσσετίας θα στοχοποιηθούν από το Σταλινικό καθεστώς και θα εκδιωχθούν από την γενέτειρά τους.

Έτσι σχεδόν εκμηδενίζεται η εκπαίδευση που διέπεται από τα διοικητικά σύνορα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ' ότι αφορά τις γηγενείς ενορίες. Μέσα σε εμπόλεμη κατάσταση αρχές του 1960 συνεχίζουν στην Ελληνόγλωσση εκπαίδευση οι υπόλοιπες κοινότητες που διέπονται από τα υπόλοιπα Ορθόδοξα Πατριαρχεία, όπως Βυρηττός, Ιεροσόλυμα, Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Χαρτούμ, Τρίπολη (Λιβύης) κ.ά,

Ενώ οι προτάσεις της Επιτροπής Παιδείας του 1957 μένουν στα χαρτιά, το 1964 προωθείται ο εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστικός νόμος Παπανδρέου - Παπανούτσου με τον οποίο θεσμοθετείται η δωρεάν παιδεία για όλες τις κοινωνικές τάξεις, χωρίζεται η μέση εκπαίδευση σε ξεχωριστούς κύκλους, καταργούνται τα αρχαία στα Γυμνάσια, καθιερώνεται αποκλειστικά η χρήση δημοτικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (παραβιάζοντας το τότε εν ισχύ Σύνταγμα), αναβαθμίζονται τα τεχνικά σχολεία, κ.ά. Όλες οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις του 1964 θα ακυρωθούν με την έλευση τις Χούντας των Συνταγματαρχών με τον Αναγκαστικό Νόμο 129 του 1967 (σ' ότι αφορά την εκπαίδευση ΦΕΚ Α' 163-25/9/1967). Το νέο καθεστώς διευρύνει την έννοια "δωρεάν παιδεία" και διανέμει τα εκπαιδευτικά βιβλία δωρεάν σ' όλες τις βαθμίδες. Πλέον "η Γενική Εκπαίδευση παρέχει αγωγή επί τη βάσει των ιδεωδών του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού". Το 1971 ιδρύονται τα ΚΑΤΕ (Κέντρα Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαίδευσης). Τον ίδιο χρόνο επανασυστήνεται η Επιτροπή Παιδείας των Συνταγματαρχών.

Η εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη υπό καθεστώς Τουρκικής Δημοκρατίας 1923 - 1974

Η πολιτική "τουρκοποίησης" θα επιτευχθεί στοχεύοντας κάθε εκπαιδευτικό-μορφωτικό μέσο και των οικονομικών συστημάτων που τα στηρίζουν και δεν συμβαδίζει με τις Κεμαλικές αρχές.

Στην ΤΔ στις 6/3/1924 με τον Ν.430-3/3/1924 (Tevhidi Tedrisat Kanunu, περί ενοποίησης της εκπαίδευσης) και με το άρθ.1, κρατικοποιούνται όλα τα σχολικά κτήρια και όλα τα μέσα εκπαίδευσης της επικράτειας.Οι αρχές της Τ.Δ. στις 6/12/1923 (υπ’ αριθ.1092 Νομαρχιακή Διαταγή) αφαιρούν την ιδιότητα νομικού ή φυσικού προσώπου του Πατριαρχείου. Έτσι χάνονται όλες οι κτηριακές εγκαταστάσεις και τα εκπαιδευτικά μέσα της Ανατολίας χωρίς να αποζημιωθούν άτομα (δωρητές) ή θεσμοί (Κοινότητες, Μητροπόλεις, Πατριαρχεία). Παύουν τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο (που λειτουργεί ως κέντρο λήψης αποφάσεων σ' ότι αφορά θέματα μόρφωσης- εκπαίδευσης) και δημεύουν όλα τα περιουσιακά στοιχεία του. Η πολύτιμη βιβλιοθήκη, τα χειρόγραφα και πρωτότυπα της βιβλιοθήκης στέλνονται σε διάφορα ιδρύματα (ουσιαστικά διαμελίζεται).

Το καθεστώς της Άγκυρας το 1925 θα στραφεί κατά των μορφωτικών - εκπαιδευτικών θεσμών που λειτουργούν σε Κωνσταντινούπολη και Ιμβρο - Τένεδο. Όλα τα σχολεία που προστατεύονται από τη Συνθήκη Λοζάνης θα υπαχθούν στο Υπ. Παιδείας της Τ.Δ. υπό το καθεστώς "μειονοτικά". Στοχοποιούνται τα μοναδικά κέντρα που επιμορφώνουν στελέχη παραγωγικών κέντρων της Ελληνικής εθνότητας. Έτσι παύεται και δημεύεται η Εμπορική Σχολή της Χάλκης που λειτουργούσε από το 1831 (έπειτα θα χρησιμοποιηθεί ως Ναυτική Σχολή Δοκίμων του Τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού). Παύεται και δημεύεται η ιδιωτική σχολή ξένων γλωσσών Αποστολίδης. Στην Ίμβρο στις 20/2/1927 παύεται η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, λόγω του ότι οι διδάσκοντες δεν είναι πτυχιούχοι. Παράλληλα απαιτείται όλοι οι εκπαιδευτικοί να είναι "πιστοποιημένοι" από την Άγκυρα. Έτσι εξαναγκάζουν όλους τους Έλληνες εκπαιδευτικούς να εξεταστούν στην τουρκική γλώσσα. Παύονται οι "αποτυχημένοι" των εξετάσεων.

Σε Ίμβρο και Τένεδο το 1926 επιβάλλεται τα 2/3 των εκπαιδευτικών να είναι Τουρκικής καταγωγής, που θα αμείβονται από τις τοπικές εφοροεπιτροπές (για τα Ελληνόγλωσσα μαθήματα προτείνονται Τουρκοκρητικοί και Μουσουλμάνοι που ήλθαν από την Ελλάδα). Όταν δεν αντιδρούν οι εγγυητές της Συνθήκης Λοζάνης το Κεμαλικό καθεστώς επανέρχεται με Ν. 1151-25/6/1927, αρθ.14 και επιβάλλεται όλα τα μαθήματα να διδάσκονται στην Τουρκική Γλώσσα. Επιτρέπεται στους κατοίκους να χρησιμοποιήσουν τα σχολικά κτήριά τους εκτός ωρών διδασκαλίας για να μάθουν την γλώσσα και την θρησκεία που επιθυμούν! Το αρθ. 14 καταργείται με το Ν.5713-12/2/1951, όμως επανέρχεται σε ισχύ με το Ν.502-23/7/1964. Τέλος καταργείται με το διάταγμα 88/12592-6/2/1988. Στα σχολεία δίνεται άδεια επαναλειτουργίας, ως ιδιωτικά μειονοτικά σχολεία με τον Ν.5580-8/2/2007 και το Σεπτέμβριο του 2015 έχουμε 9 διδασκόμενους και 2 δασκάλους.

Από την μία εξαναγκάζουν τις εφοροεπιτροπές των σχολείων να πληρώνουν διπλούς μισθούς στους Τούρκους εκπαιδευτικούς (οι μισθοί καλύπτονται από τα βακουφικά έσοδα) που διορίζονται από το Υπουργείο Παιδείας της ΤΔ κατόπιν εξάμηνης μυστικής ειδικής εκπαίδευσης. Από την άλλη αρχίζει να καταρρέει το Βακουφικό σύστημα που λειτουργούσε για 1500 χρόνια με τον Ν. 743 (4/10/1926, Α' Αστικός Κώδικας της Τουρκικής Δημοκρατίας, που εισήχθη από την Ελβετία) με τον οποίο θα απαγορευθεί στα μειονοτικά ιδρύματα να αποκτήσουν νέα ακίνητη περιουσία, είτε με αγορά, είτε με μορφή δωρεάς ή διαθήκης, όπως απαγορεύεται και η ίδρυση νέων βακουφιών.

Τρεις από τις βασικές πρακτικές που χρησιμοποιεί το καθεστώς της Άγκυρας είναι:

• Παύση εκπαιδευτικού προσωπικού. Ήταν μία συνεχής πρακτική που ξεκίνησε από το 1923 και διήρκησε μέχρι τις κυβερνήσεις Turgut Özal (1983). Έτσι πολλοί ομογενείς εκπαιδευτικοί πριν συμπληρώσουν την πενταετή άσκηση του λειτουργήματός τους θα παυθούν από την ΤΔ. Η ομογένεια προσπαθεί να τους κρατήσει στην Κωνσταντινούπολη συνεχίζοντας να τους καταβάλλει τους μισθούς. Μερικοί εξ αυτών (όπως οι Θεοχάρης Ανεστίδης, Κίμωνας Τσοκώνας κ.ά) θα παραμείνουν στην γενέτειρά τους προσφέροντας ότι μπορούσαν. Άλλοι δε δείχνοντας μόνιμη κατοικία την Κωνσταντινούπολη θα μεταβούν σ' άλλες χώρες και εκτός του μισθού τους θα ασχοληθούν με άλλες δραστηριότητες...
• Περιορισμός μαθητών στα σχολεία:
  • Απαγόρευση φοίτησης σε μειονοτικά σχολεία, παιδιών των "ανταλλάξιμων" (1934)
  • Απαγόρευση φοίτησης σε μειονοτικά σχολεία μαθητών, που στην ταυτότητά τους και στην ταυτότητα των κηδεμόνων τους δεν αναφέρεται η ένδειξη "Rum Ortodoks" (1967)
  • Χωρισμός της Κωνσταντινούπολης σε διαμερίσματα και απαγόρευση μαθητών ενός διαμερίσματος να φοιτήσουν σε σχολεία που εδρεύουν σ' άλλα διαμερίσματα (το εν λόγω μέτρο αναστέλλεται μετά από πενταετή εφαρμογή).
• Συγκέντρωση του ιδίου είδους παροχών σ' ένα κέντρο, και στην "κατάλληλη στιγμή" παύεται η λειτουργία του. Όπως μετά τον "Εφάπαξ Φόρο Περιουσίας" (1939 - 1944) και την γενοκτόνο πράξη των Σεπτεμβριανών (υπέστησαν ζημία 87/95 εκκλησίες, 26/48 εκπαιδευτήρια, όλα τα τυπογραφεία που λειτουργούσαν υπό των μελών της Ελληνικής εθνότητας) στην Κωνσταντινούπολη:
• • Στις 10/4/1964, βάσει του Ν.5681 παύεται η λειτουργία του Πατριαρχικού Τυπογραφείου (το μοναδικό που είχε διασωθεί από την 6-7/9/1955). Οι νέοι στερούνται τις εκκλησιαστικές εκδόσεις "Απόστολος Ανδρέας" και "Ορθοδοξία". Απαγορεύεται η κυκλοφορία του περιοδικού "Η συντροφιά μου". Ο Ορθόδοξος κόσμος στερείται τις απευθείας εκδόσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πλέον δεν υπάρχει κανένα κατάλληλο τυπογραφείο ικανό να εκδίδονται σχολικά βιβλία.
  • Λειτουργεί μόνο ένα ορφανοτροφείο (της Πριγκήπου) του οποίου παράνομα θα απαγορευθεί η λειτουργία στις 21/4/1964. Οι Ρωμιοί της Τουρκίας θα μείνουν άνευ ορφανοτροφείου.
  • Μετά το 1955 οι μοναδικές εγκαταστάσεις που παραμένουν λειτουργήσιμες και επιμορφώνουν θεολόγους υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι αυτές της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Στις 9/7/1971, παράνομα και αντισυνταγματικά καταργείται από την ΤΔ το Θεολογικό τμήμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Έτσι μέχρι και των ημερών μας το Οικουμενικό Πατριαρχείο στερείται του δικαιώματος να εκπαιδεύει Θεολόγους υπό την αιγίδα του.

Οι εναπομείναντες στην Κωνσταντινούπολη προσανατολίζονται στην Ελλάδα. Όμως οι συνεχείς "μεταρρυθμίσεις" και τα "γραφειοκρατικά κωλύματα" της ΤΔ συντελούν στην στέρηση των εκπαιδευτικών μέσων. Η ΤΔ υποδεικνύοντας τα βιβλία των καθεστώτων Μεταξά και Συνταγματαρχών, λογοκρίνουν τα βιβλία που αποστέλλονται από την Ελλάδα. Τουλάχιστον μετά από τριετή καθυστέρηση οι μαθητές λαμβάνουν βιβλία με λογοκριμένες σελίδες (λέξεις, προτάσεις, παράγραφοι διαγραμμένοι με μαύρο μαρκαδόρο και καλυμμένα με κολλημένα χαρτάκια).

Ελληνική Μεταπολίτευση και Εκπαίδευση

Η Ελλάδα την περίοδο 1974 - 2005 στο Υπουργείο Παιδείας αλλάζει επιπλέον 22 υπουργούς. Είναι η περίοδος που οι ιθύνοντες του μορφωτικού - εκπαιδευτικού συστήματος θα διαισθανθούν την ασφυκτική πολιορκία της κοινωνίας. Το Ελληνικό σχολείο και στην μεταπολίτευση θα αποτελέσει το μέσο "διακύβευμα εξουσίας". Είναι η περίοδος που για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ελληνική ιστορία τα κονδύλια για μόρφωση - εκπαίδευση θα αγγίξουν το 4% του ΑΕΠ της χώρας. Στο Σύνταγμα του 1975 συγκαταλέγονται σημαντικές για την εκπαίδευση ρυθμίσεις. Οι μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν ταλαντεύτηκαν σε τρεις πυλώνες:

• Γρήγορη εκδυτικοποίηση - Κλασική εκπαίδευση - Λαϊκή Εκπαίδευση
• Υπουργοί Παιδείας - Εκπαιδευόμενοι - Συνδικαλιστικές Οργανώσεις
• Εκπαίδευση= γενική μόρφωση - επαγγελματική κατάρτιση - τριτοβάθμια

Στην περίοδο ανακατανομής ρόλων και εξουσιών της μεταπολίτευσης καμία μεταρρύθμιση δεν ευκαίρησε να "αξιολογηθεί" ως προς τα αποτέλεσμά της. Όλες ή αντικαταστάθηκαν από νέα μεταρρύθμιση ή αλλοιώθηκαν από συντρόφους και αντιπάλους. Συγκεκριμένα στην προσπάθεια απεγκλωβισμού των "αρχών των Συνταγματαρχών " ο Γ. Ράλλης προωθεί τις μεταρρυθμίσεις 1976 - 1977, οι οποίες θα αντικατασταθούν με τις μεταρρυθμίσεις ΠΑΣΟΚ 1982 - 1983 και αυτών του Απ. Κακλαμάνη. Το 1983 με τον Ν. 1404/1983 ιδρύονται τα ΤΕΙ (Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα) και καταργούνται τα ΚΑΤΕΕ. Το 1990 ο Β. Κοντογιαννόπουλος καταγγέλλει την "εκπαιδευτική ασυδοσία" και προτείνει μεταρρύθμιση με ασφυκτικότερες αρχές. Οι κοινωνικές αναταραχές που προκύπτουν θα καταλήξουν στη δολοφονία του καθηγητή Ν. Τεμπονέρα. Παραιτείται ο Υπ. Παιδίας Κοντογιαννόπουλος. Ο αντικαταστάτης του Γ. Σουφλιάς θα ακυρώσει τον Ν-1268/82. Όλα θα ανατραπούν με τις μεταρρυθμίσεις του Γ. Αρσένη 1997-1998. Αν και επί των ημερών μας θεωρούνται η προοδευτικότερη πρόταση με "όραμα", τότε δεν θα αντέξει στις αντιδράσεις και θα αλλοιωθούν στο βωμό της "αποκατάστασης πολιτικών ισορροπιών" από τον διάδοχό του Πέτρο Ευθυμίου.

Στον 21ο αιώνα η εκπαίδευση θα δοκιμαστεί με τα πρότυπα των νεοφιλελευθέρων, που εφαρμόστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο της Margaret Hilda Thatcher[11] και στις ΗΠΑ. Όμως στους εν Ελλάδι εφαρμοστές της εν λόγω πολιτικής διαφεύγει ότι οι ηγεμόνες των προαναφερόμενων χωρών χρησιμοποίησαν το νεοφιλελεύθερο εκπαιδευτικό σύστημα για να στερεώσουν τις όποιες βλέψεις στους[12]. Έτσι στην Ελλάδα με ανοιχτό διαγωνισμό γράφτηκαν τα "ιστορικά βιβλία" της ομάδας Ρεπούση που θα ξεσηκώσουν όλη την Ελληνική κοινωνία[13].

Την τελευταία περίοδο 2006-2016 η Ελλάδα θα αλλάξει επιπλέον 11 Υπουργούς Παιδείας. Ο τελευταίος εξ αυτών θα αρνηθεί και την Γενοκτονία που υπέστησαν οι πρόγονοί μας...[14]

Η εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο της Ελληνικής Μεταπολίτευσης

Μετά την παράνομη κατοχή του 40% των Κυπριακών εδαφών, η ΤΔ δεν είχε επιπλέον επιχειρήματα για να δικαιολογήσει την πολιτική "τουρκοποίησης" στην επικράτειά της. Το 1976 στη γενέτειρά μας κατόπιν των διώξεων οι εναπομείναντες Ρωμιοί δεν ξεπερνούν τους 4.000.

Η Ελλάδα αρχίζει να εφαρμόζει την πολιτική μετακλητών εκπαιδευτικών και στα μειονοτικά σχολεία της Κωνσταντινούπολης. Η εν λόγω πρακτική περισσότερο ωφελούσε τους Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης παρά την Ελληνική Εθνότητα της Κωνσταντινούπολης. Σ' ότι αφορά το σύστημα μετακλητών, λόγω των επιπλέον απολαβών, δεν αργεί στην Ελλάδα να μετατραπεί σε μέσο διαπλοκής κυβερνόντων - εκπαιδευτικών.

Μετά από πολλά χρόνια, στις 27/8/2015 (έγγραφο Υπ. Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Αριθμ.Πρωτ.Βαθ.προτερ. Φ.821/133690/Η2) δημοσιεύονται τα ονόματα των εκπαιδευτικών προς απόσπαση στις σχολικές μονάδες σε τρίτες χώρες. Χωρίς να αναφερθούμε στους περίπου 200 μετακλητούς του σχολικού έτους 2015 - 2016, που προορίζονταν για την Αγγλία, θα εστιαστούμε στα ονόματα που εμφανίζονται να προορίζονται για την Τουρκία.

Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι, όταν πριν έξι χρόνια στη Γενική Συνέλευση της Οικουμενικής Ομοσπονδίας (Οι.Ομ.Κω) είχε ακουστεί το "γελοίο επιχείρημα": "στην Κωνσταντινούπολη οι διδάσκοντες είναι περισσότεροι των μαθητών", ο γράφων ζήτησε από τον Γεν. Γραμ. της Ομοσπονδίας, να δώσει στη δημοσιότητα τα ονόματα των διδασκόντων τα σχολεία και τις ώρες που διδάσκουν. Αν και μέχρι σήμερα δεν υλοποιήθηκε η δίκαιη απαίτηση, αρχές Ιουνίου του 2016 το ίδιο επιχείρημα χρησιμοποιήθηκε και από στέλεχος του Υπουργείου Παιδείας. Έτσι διαπιστώθηκε από το έγγραφο (Αριθμ.Πρωτ.Βαθ.προτερ. Φ.821/133690/Η2) σ' ότι αφορά την Τουρκία, έχουν κυρωθεί προς απόσπαση 12 εκπαιδευτικοί χωρίς επιμίσθιο και 53 εκπαιδευτικοί με επιμίσθιο. Όμως οι μαθητές των μειονοτικών σχολείων μέχρι σήμερα έχουν δει μόνο τους 6 από το σύνολο των προαναφερόμενων! Από την άλλη αν και το σύνολο των εκπαιδευτικών που βλέπουν οι μαθητές σε Κωνσταντινούπολη - Ίμβρο και Τένεδο δεν ξεπερνούν τους 46, σε ένα διαφορετικό μη επίσημο πίνακα αναφέρονται 56 ονόματα...

Κλείνοντας

Από ότι διαπιστώνεται οι υπεύθυνοι του Ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, καθήμενοι στα γραφεία τους είναι υπερπαραγωγικοί στο να συντάσσουν μεταρρυθμιστικά προγράμματα, όμως επί της ουσίας αδυνατούν να επιθεωρήσουν τους υφιστάμενους τους. Ίσως αυτός είναι και ο βασικός λόγος έλλειψης πραγματικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Αν και στα χαρτιά ακόμα ισχύει το σύστημα μη κομματικοποιημένης επιθεώρησης...

Σημειώσεις:

[1] Για το σημερινό ισχύον καθεστώς κοίτα άρθρο Κυρατζόπουλος Βασίλης, ο Πολίτης αρ. φύλου 572 Δεκέμβριος 2014, Ο θεσμός των Βακουφιών (Vakıf)* στην Τουρκία τον 21ο αιώνα, Όπως http://www.elzoni.gr/html/ent/211/ent.50211.asp

[2] Κοίτα Κυρατζόπουλος Βασίλης, ο Πολίτης αρ. φύλου 583 Νοέμβριο 2015, Γερμανο-Ελληνική Διαμάχη, Οικονομικός ή Πολιτισμικός Πόλεμος (Χ), Νομοθετική, Κοινωνική, Οικονομική και Πολιτισμική κατάσταση του Βυζαντίου την περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας.

[3] Κοίτα Κυρατζόπουλος Βασίλης, ο Πολίτης αρ. φύλου 578 Ιούνιος 2015, Γερμανο-Ελληνική Διαμάχη, Οικονομικός ή Πολιτισμικός Πόλεμος (VI), Dudesche Ryke (DeutscheReich).

[4] Η ιστορία των πολιτισμών αλλάζει ριζικά με την Ανάβαση του Αλεξάνδρου. Οι από επτά αιώνες επικοινωνούντες τρεις βασικοί αρχαίοι πολιτισμοί (Ελληνικός, Αιγυπτιακός και Μεσοποταμιακός) ζυμώνονται μέσα στα Ελληνιστικά Βασίλεια. Με τη διάδοση του Χριστιανισμού, η φιλοσοφία του οποίου βασίζεται στη ζύμωση της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας και της Ιουδαϊκής θρησκευτικής παράδοσης, δημιουργείται ένας νέος πολιτισμός, ο οποίος αποκαλείται Μεσογειακός Πολιτισμός.

[5] Κοίτα άρθρο Κυρατζόπουλος Βασίλης : Η Δημοκρατία του 23,5 % Τα θεωρητικά αίτια και η Ελλαδική πραγματικότητα, Δεκέμβριο 2010. Ο Πολίτης φύλου. 525 Ιαν. 2011, όπως http://www.elzoni.gr/html/ent/037/ent.5037.asp

[6] Το «Ανατολικό ζήτημα» είναι ουσιαστικά ο εδαφικός ή ο οικονομικός έλεγχος των εδαφών που εκτείνονται δυτικά από τη Βαλκανική Χερσόνησο μέχρι την Αίγυπτο και Ανατολικά από την Κασπία μέχρι τον Περσικό κόλπο. Η επίτευξη του σχεδίου βασίζεται σε στρατιωτικές και σε πολιτιστικές επεμβάσεις. Την περιοχή αυτή που έχει γεωμετρικό σχήμα τραπεζίου, την αποκαλούμε «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος». Οι τέσσερις κορυφές του «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος» είναι οι ιστορικές πόλεις Τεργέστη, Αστραχάν, Σιράζ και Σίβα.

[7] Weltpolitik (Θέση στον ήλιο) ήταν η εξωτερική πολιτική που εγκρίθηκε από Kaiser Wilhelm II της Γερμανίας το 1891. Ο στόχος της ήταν να μετατρέψει τη Γερμανία σε μια παγκόσμια δύναμη μέσω επιθετικής διπλωματίας, απόκτησης υπερπόντιων αποικιών, και ανάπτυξης μίας μεγάλης ναυαρχίας.

[8] Κοίτα διδακτορική διατριβή Χαράλαμπου Χ. Κύρκου, Η "Β' εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευση", Θεσσαλονίκη 2002.

[9] Η Ελλάδα θα πτωχεύσει το 1843 και το 1897. Με την δεύτερη πτώχευση η Ελλάδα τίθεται υπό την οικονομική επιτήρηση των Δυτικών (η άρση θα υλοποιηθεί την δεκαετία του 1970). Τα έσοδα των περισσότερων κρατικών μονοπωλίων απευθείας πιστώνονται στους δανειστές. Με τους Βαλκανικούς πολέμους τα νέα παραγωγικά κέντρα που θα ιδρυθούν στις νέες κτίσεις θα κρατηθούν εκτός του συστήματος. Έτσι ο ορισμός των "νέων χωρών" δεν περιορίζεται στην εκκλησιαστική διοίκηση, αλλά μέχρι την δεκαετία του 1970 έχει και οικονομικούς λόγους.

[10] ΕΑΜ = Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ΠΕΕΑ= Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης ΕΛΑΣ= Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός

[11] Κοίτα https://www.gov.uk/government/collections/national-curriculum.

[12] Κοίτα άρθρο Κυρατζόπουλος Βασίλης, «Εταιρειοκρατία» & Εκπαίδευση, Σεπτέμβριο 2013, http://www.elzoni.gr/html/ent/545/ent.38545.asp

[13] Για αναλυτική πληροφορία κοίτα http://www.antibaro.gr/article/45.

[14] Κοίτα άρθρο Κυρατζόπουλος Βασίλης, Δηλώσεις Ν. Φίλη: Εθνομηδενισμός ή Ισοδύναμο; Νοέμβριο 2015. Ο Πολίτης φύλου. 584, όπως http://www.elzoni.gr/html/ent/018/ent.59018.asp.