17 Απριλίου 2024
Κώστας Σκιαδάς
Όσοι μελετούν και παρακολουθούν διαχρονικά, την πορεία, την λειτουργία και την εξέλιξη του Αγροτικού Συνεταιριστικού Κινήματος στη χώρα μας ,γνωρίζουν ότι οι πρώτες μορφές συνεταιριστικής δράσης στην πατρίδα μας ,ξεκινούν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, με τον Συνεταιρισμό τριών νησιών της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών σε θέματα αλιείας και θαλασσίων μεταφορών, συνεχίζονται με μία άλλη μορφή συνεργατισμού στον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα «τα τσελιγκάτα» που αποτελούσαν συνεργασία νομάδων σε θέματα κοινής ενοικίασης βοσκοτόπων- κοινής πώλησης κτηνοτροφικών προϊόντων κ.α. και φθάνουμε στο 1778-1780 όπου Λαρισαίοι αγρότες συνεργάζονται για την ίδρυση και λειτουργία του ιστορικού Συνεταιρισμού Αμπελακίων.
Στη συνέχεια το 1844 ιδρύεται ο Συνεταιρισμός στο Ρόζντέϊλ στην Αγγλία, που ενσωματώνει στο καταστατικό του συγκεκριμένους κανόνες, που αργότερα θα εξελιχθούν σε Διεθνείς Συνεταιριστικές αρχές, ενώ το 1870 ιδρύεται στη χώρα μας ο πρώτος καταναλωτικός συνεταιρισμός «εταιρεία του Εργατικού Λαού» και το 1900 ο μετοχικός Γεωργικός Συνεταιρισμός Αλμυρού.
Μέχρι το 1914 δεν υπήρχε στη χώρα μας σαφές νομικό πλαίσιο λειτουργίας των Α.Σ.Ο. και το πρώτο θεμελιώδες θεσμικό πλαίσιο απετέλεσε ο Ν.602/1915 που εισήγαγε για ψήφιση στη Βουλή, ο τότε Υπουργός Α. Μιχαλακόπουλος. Με βάση αυτό τον νόμο ιδρύεται το 1917 η Πρώτη Δευτεροβάθμια Συνεταιριστική οργάνωση η ΕΑΣ Μεσσηνίας και μετά την «αγροτική μεταρρύθμιση» του 1923 που έδωσε ώθηση και ανάπτυξη στο θεσμό του Συνεργατισμού ιδρύεται το 1924 η ΕΑΣ Κέρκυρας, το 1925 η ΕΑΣ Κορινθίας και το 1929 ο μεγάλος οραματιστής Αλέξανδρος Παναναστασίου ιδρύει την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος (ΑΤΕ).
Το 1930 ο διακεκριμένος συνεταιριστής και μέντορας πολλών συνεταιριστικών στελεχών Αλέξανδρος Μπαλντατζής ιδρύει την ΕΑΣ Ξάνθης και το 1935 την ΠΑΣΕΓΕΣ, της οποίας γίνεται ο πρώτος Πρόεδρός της. Μέχρι το 1940 έχουν ιδρυθεί χιλιάδες Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί, 100 ΕΑΣ και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι ΑΣΟ συνεισέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στην κάλυψη των διατροφικών αναγκών του λαού μας με την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων. Το 1947 ιδρύεται από τον Αλ. Μπαλντατζή η πρώτη Συνεταιριστική Ανώνυμη Εταιρεία ΣΕΚΕ .Α.Ε. που απετέλεσε και αποτελεί την «ναυαρχίδα» της συνεταιριστικής δράσης στη χώρα μας και στυλοβάτη της καπνοκαλλιέργειας. Πρέπει να επισημανθεί ότι το 1964 ο τότε Πρωθυπουργός παρίσταται στη Γ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ, αναγνωρίζοντας την καθοριστική και σημαντική προσφορά των ΑΣΟ στην ανάπτυξη της εθνικής μας οικονομίας.
Το 1967 αυτή η ανοδική εξέλιξη των ΑΣΟ στην πατρίδα μας ανακόπτεται με την αναγκαστική αντικατάσταση των εκλεγμένων Διοικήσεών τους, καί τόν διορισμό σ’ αυτές μη αιρετών Δ.Σ., ενώ το 1973 εκδίδεται το Π.Δ. 227, το οποίο δεν ίσχυσε ποτέ.
Το 1979 με το Ν.921 επιχειρείται, πέντε χρόνια μετά την επάνοδο της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, η αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας των ΑΣΟ και συμπεριλαμβάνεται ειδική πρόβλεψη για τη σύσταση «ειδικού σώματος ελεγκτών» όλων των βαθμών Συνεταιριστικών Οργανώσεων, το οποίο όμως δεν υλοποιείται όπως θα έπρεπε.
Μέχρι το 1980 το Συνεταιριστικό Κίνημα στην πατρίδα μας έχει διαμορφώσει μία συνεταιριστική πυραμίδα που αποτελείται στη βάση της από 6985 πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς, 126 δευτεροβάθμιες ΕΑΣ, 17 Συνεταιριστικές Κοινοπραξίες, 88 Συνεταιριστικές Εταιρείες με 750.000 μέλη συνεταιρισμένους αγρότες. Αυτό το κίνημα λειτουργούσε στη βάση των Διεθνών Συνεταιριστικών Αρχών, το σύνθημα όλων των Συνεταιρισμών ήταν «ο καθένας για όλους και όλοι για τον καθένα», δεδομένου ότι η πεφωτισμένη ηγεσία του, με πρωτεργάτη τον εμπνευσμένο οραματιστή Αλ. Μπαλντατζή είχε κατορθώσει την καταξίωση και αποδοχή του θεσμού του Συνεργατισμού στην «Κοινωνία των Πολιτών».
Μέσα από τις ΑΣΟ δρομολογήθηκαν και επιτεύχθηκαν αναπτυξιακές διαδικασίες, ο Συνεταιρισμός άλλωστε είναι ο «γιός της φτώχειας και ο πατέρας της ανάπτυξης» που βασίζεται πάνω απ’ όλα( θεσμικό πλαίσιο, χρηματοδοτικούς πόρους ) στον ανθρώπινο παράγοντα (Διοικητικό – υπαλληλικό). Ο Αλ. Μπαλντατζής τόνιζε ότι το Συνεταιριστικό κίνημα «δεν έχει ανάγκη από κεφάλαια, αλλά από κεφάλια», θέλοντας να προσδιορίσει την καθοριστική σημασία του ανθρώπινου παράγοντα στη λειτουργία του Συνεταιριστικού Φορέα, γνωρίζουμε άλλωστε όλοι, ότι ένας καλός διαχειριστής σ’ ένα Πρωτοβάθμιο Συνεταιρισμό, με το ίδιο θεσμικό πλαίσιο (Ν.602/15) με τούς ίδιους χρηματοδοτικούς πόρους, πήγαινε μπροστά το Συνεταιρισμό του και ένας άλλος μη ικανός ή ιδιοτελής τον αποδυνάμωνε και τον διέλυε, αποδεικνύοντας ότι δεν φταίει ο θεσμός, αλλά τα πρόσωπα.
Μετά το 1981 και την πολιτική αλλαγή που έγινε στη χώρα μας, ψηφίζεται αρχικά ο Ν.1257/82 και στη συνέχεια ο Ν.1541/85 που εισήγαγαν την πλήρη κομματικοποίηση των ΑΣΟ, επεκράτησαν έτσι τα κομματικά ψηφοδέλτια (πράσινα-γαλάζια-κόκκινα) στις αρχαιρεσίες εκλογής των Δ.Σ., τα επιτελεία των κομμάτων εξέδιδαν ανακοινώσεις, πόσοι Δ.Σ. ΑΣΟ όλων των βαθμίδων έλεγξαν, πόσα μέλη εξέλεξαν στο 21μελές Δ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ και το ίδιο συνέβη στους αγροτοσυνδικαλιστικούς φορείς . Το 1989 εκδίδεται το Π.Δ. 355 που προέβλεπε και πάλι τη σύσταση και λειτουργία «ειδικού σώματος ελεγκτών των ΑΣΟ» προκειμένου ν’ αποσοβηθούν οι δυσλειτουργίες που εντοπίζονται, αφού είχε αποδυναμωθεί η συνεργασία όλων, είχαν αναπτυχθεί αντιδικίες, ανταγωνισμοί και με ευθύνη των τότε κυβερνήσεων – πολιτικών και αυτοδιοικητικών παραγόντων οι ΑΣΟ είχαν μετατραπεί σε κομματικά τους φέουδα, αλλά ούτε και αυτό υλοποιείται.
Το 1923 ψηφίζεται (επί Υπουργίας Χρ. Κοσκινά) ο Ν.2169 και το 1994 (επί Υπουργίας Γ. Μωραΐτη ο Ν.2181, ενώ το Συνεταιριστικό κίνημα έχει εκτραπεί από τη σωστή του πορεία, έχει πλήρως κομματικοποιηθεί, οι εκάστοτε κυβερνήσεις του αναθέτουν «κοινωνικό ρόλο» που δεν του ανήκει κατευθύνοντας το ν’ αναλάβει δράσεις για να στηρίζει το αγροτικό εισόδημα των παραγωγών και ενώ είχαν δεσμευθεί πως θα καλύψουν τις προκύπτουσες ζημίες, ουδέποτε οι αρμόδιοι Υπουργοί εξέδωσαν τις απαραίτητες ΚΥΑ.
Έτσι φθάνουμε στο 2000 όπου (επί Υπουργίας Γ. Ανωμερίτη) ψηφίζεται στη Βουλή των Ελλήνων ο Ν.2810, ένα σημαντικό θεσμικό πλαίσιο για τις ΑΣΟ, το οποίο ακύρωσε ο Ν.4015/2011 (επί Υπουργίας Κ. Σκανδαλίδη), που βρήκε αντίθετους τόσο το Δ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ όσο και τη συντριπτική πλειοψηφία των Δ.Σ. των ΑΣΟ της χώρας μας και που κατά την άποψή μου, αντί να θεραπεύσει συγκεκριμένα προβλήματα στη λειτουργία των ΑΣΟ, όπως π.χ. διάλυση – εκκαθάριση ανενεργών συνεταιρισμών ,που ήταν επιτακτικά αναγκαίο και όλοι συμφωνούσαμε, το μόνο που κατάφερε ήταν να διαλύσει τις Δευτεροβάθμιες ΕΑΣ που ήταν η «ραχοκοκαλιά» του Συνεταιριστικού Κινήματος, διευκολύνοντας α) ιδιωτικά συμφέροντα, που διαχρονικά εποφθαλμιούσαν τον κύκλο εργασιών τους, β)δρομολογώντας τη μεταβίβαση σε εξευτελιστικές τιμές παραγωγικών και αδρανών στοιχείων τους σε ιδιώτες.
Σήμερα όμως πρώτιστη σημασία έχει, σ’ αυτή την κρίσιμη οικονομική συγκυρία για την πατρίδα μας να δούμε και να κατανοήσουμε ποιά από όσα λέγονται ή ισχυρίζονται για τις ΑΣΟ κάποιοι γνωστοί αντισυνεταιριστές, ισχύουν ή είναι χαλκευμένα ψεύδη ; και βέβαια τί πρέπει να γίνει ούτως ώστε το συνεταιριστικό κίνημα στη χώρα μας, να δημιουργήσει μία νέα υγιή αφετηρία, ώστε η διατυμπανιζόμενη απ’ όλους επανεκκίνηση της εθνικής μας οικονομίας, να προκύψει από την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα στη χώρα μας, να επανακτηθεί η εμπιστοσύνη αγροτών και πολιτών στο θεσμό του Συνεργατισμού και οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε κυβερνητικό επίπεδο να μην κινούνται όπως μέχρι σήμερα προς αντίθετη κατεύθυνση.
Ξεκινώντας από την αφετηρία ψήφισης το 1915 του Ν.602 και ιχνηλατώντας μέχρι σήμερα τη διαδρομή του Συνεταιριστικού Κινήματος στη χώρα μας έχουμε τη δυνατότητα κωδικοποιημένα και επιγραμματικά να συνοψίσουμε τη θετική συνεισφορά του :
1. Στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας και της υπαίθρου.
2. Στην επίτευξη μεταπολεμικά της διατροφικής μας επάρκειας (σιτάρκεια κ.α.)
3. Στη στήριξη των αγροτικών εισοδημάτων με το παρεμβατισμό του, στη διαμόρφωση ικανοποιητικών εμπορικών τιμών παραγωγού.
4. Στην αύξηση του αγροτικού εισοδήματος με την ενημέρωση – εκπαίδευση των μελών του σε νέες πρακτικές και είδη καλλιέργειας στη φυτική παραγωγή, αλλά και στην εκτροφή ζωικού κεφαλαίου.
5. Στη μείωση του κόστους παραγωγής με την αθροιστική προμήθεια συντελεστών παραγωγής (φάρμακα - λιπάσματα – σπόροι κλπ).
6. Στην ωφέλιμη παροχή υπηρεσιών, καθ’ όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, καθώς και στην ανάπτυξη επενδυτικών πρωτοβουλιών στον αγροτικό τομέα.
7. Στην ανάληψη «κοινωνικού ρόλου» προστασίας της αγροτικής παραγωγής και των αγροτικών εισοδημάτων, υπηρεσία που ποτέ το Κράτος δεν αναγνώρισε και δεν κάλυψε οικονομικά, αφού ήταν δική του αρμοδιότητα και υποχρέωση.
8. Στην ενίσχυση του αγροτικού ΑΕΠ και της συμμετοχής του στο Εθνικό ΑΕΠ.
9. Στην ανάπτυξη της συνεταιριστικής ιδέας, των συλλογικών δραστηριοτήτων και του θεσμού του Συνεργατισμού.
10. Στη διατήρηση του παραγωγικού και οικονομικού ιστού στην περιφέρεια, την πληθυσμιακή ισορροπία υπαίθρου και αστικών περιοχών.
Αντίστοιχα έχουμε τη δυνατότητα να επισημάνουμε και ασθενή σημεία στη λειτουργία του Συνεταιριστικού κινήματος όπως :
1. Κομματικοποίηση των ΑΣΟ κατά την 30ετία 1980 -2010, με συνευθύνη και των Συνεταιριστών που άφηναν Υπουργούς – Βουλευτές – Νομάρχες – Δημάρχους να παίζουν τα πολιτικά παιχνίδια τους ή δρομολογούσαν, λειτουργώντας προσωποκεντρικά, τη δική τους ανέλιξη σ’ αυτά τα αξιώματα, μέσω της θητείας τους στις ΑΣΟ (ο Αλ. Μπαλντατζής του οποίου υπήρξα ταπεινός μαθητής τόνιζε προς συνεταιριστές : «χρησιμοποιείστε την πολιτική για την εξυπηρέτηση των συνεταιριστικών σας οραμάτων και όχι το συνεταιριστικό σας αξίωμα γιά την εξυπηρέτηση πολιτικών στόχων»).
2. Αδυναμία – άγνοια συγκεκριμένων συνεταιριστών που από μικροφιλοδοξία – ματαιοδοξία ηγήθηκαν Διοικήσεων ΑΣΟ, χωρίς να έχουν την υποκειμενική δυνατότητα – γνώση – εμπειρία για επιτυχείς χειρισμούς και ανταπόκριση στις παραγωγικές και διοικητικές ανάγκες της οργάνωσής τους. Κάποιοι νέοι συνεταιριστές την τελευταία 30ετία όχι μόνο δεν αποδείχθηκαν άξιοι συνεχιστές πεφωτισμένων οραματιστών του Συνεταιριστικού κινήματος, αλλά διαπιστώθηκε ότι ήταν μη ικανοί διαχειριστές του τεράστιου έργου που τους άφησαν.
3. Εάν κάποιοι ελάχιστοι συνεταιριστές λειτούργησαν με ιδιοτελείς σκοπούς κατά τη θητεία τους, στις Διοικήσεις των ΑΣΟ ,είναι επιτακτική ανάγκη, μετά από δικαστική διερεύνηση να τύχουν όλων των κυρώσεων (ποινικών και αστικών) σύμφωνα με την αδέκαστη κρίση της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Όμως οι γενικευμένες αναφορές, η διάχυση ευθυνών και συκοφαντιών επί όλων των στελεχών (Διοικητικών και υπηρεσιακών) των ΑΣΟ είναι ανεπίτρεπτη. Γίνεται σκόπιμα από σκοτεινά οικονομικά συμφέροντα εντός και εκτός της χώρας, δεδομένου ότι στοχεύουν στη διάλυση των Συνεταιριστικών οργανώσεων παντός βαθμού, στην αδυναμία τους να παρέμβουν στην αγορά στηρίζοντας το εισόδημα των αγροτών, στη μείωση της αγροτοκτηνοτροφικής παραγωγής με την αύξηση των εισαγόμενων ποσοτήτων που διευκολύνει τη μεγέθυνση των κερδών πολυεθνικών και μεγαλοεισαγωγέων!!! Τώρα που η Πατρίδα μας διέρχεται μέγιστη οικονομική κρίση, με απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας, διάλυση του κοινωνικού κράτους, εκτίναξη της ανεργίας στο 27%, δρομολόγηση τής πώλησης πλουτοπαραγωγικών πόρων και ιδιοκτησιών, πρέπει όλοι να κατανοήσουμε ότι μαζί με τις υγιείς ιδιωτικές επιχειρήσεις πρέπει να λειτουργούν και υγιείς Συνεταιριστικές δομές, για να υπάρχει παραγωγική διαδικασία στην ύπαιθρο, για να καταστεί δυνατό να έλθουν για την πατρίδα μας και για όλους μας καλύτερες ημέρες.
Οι συνεταιριστικές οργανώσεις στη χώρα μας, με βάση τα όσα προαναφέραμε διακρίνονται σήμερα σε τρεις κατηγορίες: α) σ’ αυτές που έχουν ασφαλή βιωσιμότητα και προοπτική β) σ’ αυτές που μπορούν να διασφαλίζουν βιωσιμότητα και θετική λειτουργία και γ) σ’ αυτές που δεν έχουν μόνο επισφαλή βιωσιμότητα, αλλά λόγω υπέρογκων υποχρεώσεων δεν έχουν δυνατότητα εξυγίανσης. Καθήκον της Κυβέρνησης αποτελεί οι πρώτες ν’ αφεθούν να λειτουργήσουν σύμφωνα με τις διεθνείς συνεταιριστικές αρχές και τις αποφάσεις της Γενικής τους Συνέλευσης που είναι το κυρίαρχο σώμα, οι δεύτερες να βοηθηθούν να διασφαλίσουν ασφαλή βιωσιμότητα ακολουθώντας διαδικασίες εξυγίανσης και οι τρίτες να εκκαθαρισθούν, ούτως ώστε να παραμείνουν οι ενεργοί πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί και οι ενεργές βιώσιμες συνεταιριστικές οργανώσεις και επιχειρήσεις. Υπάρχει ανάγκη να ψηφισθεί ένας νόμος πλαίσιο για τις ΑΣΟ με βάση τις διεθνείς συνεταιριστικές αρχές και να ακυρωθεί ο Ν.4015/2011.
Τέλος επειδή για τα όσα συμβαίνουν σήμερα στη χώρα μας και στην οικονομία μας κάποιοι «καλοθελητές» ινστρούχτορες εντός και εκτός Κυβέρνησης προσπαθούν να δείξουν με το δάκτυλό τους το Συνεταιριστικό Κίνημα, αναφερόμενοι σε κακοδιαχείριση, ζημίες κ.α. η απάντηση και η αλήθεια είναι η παρακάτω :
Οι συνεταιριστικές οργανώσεις από το 1915 ως σήμερα χρωστούν συνολικά στο τραπεζικό σύστημα 650 εκατ. Ευρώ από τα οποία 180 εκατ. Ευρώ είναι εξυπηρετούμενα δάνεια και τα υπόλοιπα 470 εκ. ευρώ έχουν πενταπλάσιες διασφαλίσεις με εγγραφή υποθηκών σε παραγωγικά και αδρανή περιουσιακά στοιχεία των ΑΣΟ. Όταν λοιπόν το πραγματικό συνολικό χρέος της χώρας μας (Κεντρικής Κυβέρνησης και εγγυήσεις και ιδιωτικό χρέος εντός και εκτός Ελλάδας) προσεγγίζει τα 900 δις Ευρώ, φταίνε τα 480 εκατ. Ευρώ των ΑΣΟ; Όταν ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν δανειοδοτηθεί με δις Ευρώ, πού σήμερα αποτελούν κόκκινα δάνεια, είναι δίκαιο να στηλιτεύονται οι ΑΣΟ με τόση σημαντική διαδρομή και προσφορά (όπως προαναφέραμε) με μεγέθυνση ολίγων μελανών σημείων και μηδενισμό των όσων σημαντικών έχουν προσφέρει στον αγροτικό κόσμο, στην τοπική και εθνική οικονομία;
Είναι βέβαιο ότι ο ελληνικό λαός θα αντιληφθεί σήμερα την σκοπιμότητα και τους σκοτεινούς στόχους αυτών που βάλλουν άδικα κατά των ΑΣΟ, και θα στηρίξει σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, το θεσμό του συνεργατισμού, αναδεικνύοντας ικανές ηγεσίες, στις διοικήσεις τους, που θα δημιουργήσουν μία νέα υγιή-ακομμάτιστη λειτουργία του Συνεταιριστικού κινήματος στη χώρα μας.
