Γράφει ο
Κώστας Δούκας

Όσο οι αρχαιολόγοι πλησιάζουν στην αποκάλυψη του μεγάλου μυστικού που κρύβει ο τύμβος της Αμφιπόλεως, τόσο πυκνώνουν οι ενδείξεις για την μεγάλη προσωπικότητα που έχει ταφεί εκεί. Ο πλούτος των ευρημάτων και η μεγαλοπρέπεια του τύμβου, οδηγούν σε μια ακόμη περιγραφή του Ομήρου γύρω από την αντίληψη των Αχαιών όσον αφορά την ταφή των σπουδαίων νεκρών, που ασφαλώς δεν θα είχε διαφύγει της προσοχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ήταν λάτρης των ομηρικών επών και είχε σαν πρότυπο τον Αχιλλέα.

Πράγματι, μία ακόμη περικοπή της Οδύσσειας, που αναφέρεται στην καύση και την ταφή του Αχιλλέα σε μεγαλοπρεπή παραθαλάσσιο τόπο, έρχεται να ενισχύσει την άποψη ότι ο κυκλικός τύμβος της Αμφιπόλεως κατασκευάσθηκε, με μεγάλη πιθανότητα, κατ' εντολή του Αλεξάνδρου.

Στη ραψωδία ω της Οδύσσειας, ο ψυχοπομπός Ερμής οδηγεί τις ψυχές των μνηστήρων στον Άδη, όπου εμφανίζονται οι ψυχές του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα να συνομιλούν, και ο πρώτος να περιγράφει την μεγαλοπρεπή ταφή του δεύτερου, κι εμείς οι σύγχρονοι να μαθαίνουμε σημαντικές πληροφορίες, που μπορεί να σχετίζονται με τον τύμβο της Αμφιπόλεως.
Λέει λοιπόν ο Αγαμέμνων τα εξής (σε μετάφραση του γράφοντος, εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ) στην ραψωδία Οδ. ω 60-85:

"Με την αυγή, συλλέγαμε τα λευκά σου οστά, Αχιλλέα,
σε οίνον άκρατο και λίπος. Κι έδωσε η μητέρα σου
χρυσό αμφορέα, του Διονύσου δώρο έλεγε πως ήταν,
έργο του ξακουστού Ηφαίστου.
Εκεί μέσα κοίτονταν τα λευκά σου οστά, λαμπρέ Αχιλλέα
καί μίγδην του θανόντος Πατρόκλου Μενοιτιάδου,
χωριστά δε του Αντιλόχου, που έξοχα τιμούσες από όλους
τους άλλους συντρόφους, ύστερα από τον θανόντα Πάτροκλο.
Γύρω σας έπειτα μεγάλο και αψεγάδιστο τύμβο
χύσαμε, ο ιερός στρατός των κονταρομάχων Αργείων
επί προέχουσα ακτής, στον πλατύ Ελλήσποντο,
ώστε να φαίνεται από μακριά κι από την θάλασσα στους άνδρες,
σ' εκείνους που τώρα γεννήθηκαν και σε όσους πίσω θα γεννηθούν.
Ήδη πολλών ανδρών ταφή συνάντησες ηρώων,
όταν καμμιά φορά πεθαίνει βασιλιάς,
και ζώνονται οι νέοι και ετοιμάζονται για τα έπαθλα.
Αλλά εκείνα αν είχες δεί, πολύ θα θαμπωνόσουν
τέτοια που σου έφερε η θεά Θέτις περικαλή έπαθλα,
γιατί ήσουν πολύ αγαπητός στους θεούς.
Έτσι εσύ, ακόμη και θανών, τό όνομα δεν απώλεσες,
αλλά για σένα πάντα η δόξα σου σε όλους
τους ανθρώπους θα είναι λαμπρή, Αχιλλέα"

Από την περικοπή αυτή της Οδύσσειας (ω 60-95), προκύπτουν τα εξής στοιχεία:

1) Ο τύμβος του Αχιλλέα ήταν παραθαλάσσιος και μεγαλοπρεπής, για να φαίνεται μακριά από την θάλασσα ("τηλεφανής"), τόσο στους σύγχρονους ανθρώπους της εποχής, όσο και στους μελλοντικούς.
(Ο τύμβος της Αμφιπόλεως βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, αφού η Αμφίπολις ήταν το λιμάνι από όπου απέπλευσε ο στόλος του Νεάρχου, και μεγαλοπρεπής, ώστε να έχει μνημειακό χαρακτήρα για τους μελλοντικούς ανθρώπους).

2) Τα οστά του Αχιλλέα ήσαν αναμεμιγμένα ("μίγδην") με εκείνα του Πατρόκλου, αλλά και του Αντιλόχου, χωριστά μεν αλλά στον ίδιο τάφο, πού ήταν οι πιο αγαπητοί φίλοι του Αχιλλέα.
(Καθώς η ιδέα της ομαδικής ταφής επιφανών θανόντων ήταν συνήθεια των Αχαιών, που γνώριζε ο Αλέξανδρος, δεν αποκλείεται στον τύμβο της Αμφιπόλεως να βρεθούν οστά σπουδαίων στρατηγών του Αλεξάνδρου, που του ήσαν πολύ αγαπητοί, όπως ο Πάτροκλος του Αχιλλέα, αν όχι και του ίδιου του Αλεξάνδρου, με την μέριμνα των επιγόνων λόγω του αιφνιδίου θανάτου του μεγάλου στρατηλάτη)

3) Τα έπαθλα που κατέθεσε η Θέτις στους νεκρικούς αγώνες, ήσαν περίλαμπρα, τόσο που εξέπληξαν ακόμη και τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, συνηθισμένο να παίρνει πάντα την μερίδα του λέοντος από τα λάφυρα και τον πλούτο των πόλων που κατακτούσε ο Αχιλλέας {ΙΛ. Α 167}
(Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι στον νεκρικό θάλαμο θα υπάρχουν περίλαμπρα κτερίσματα, αντάξια ενός μεγάλου βασιλέως ή ηρωικών στρατηγών, αν βέβαιά δεν έχει συληθεί ο τύμβος)

4) Κατά την ομηρική αντίληψη, ο υπερμεγέθης παραθαλάσσιος τύμβος διασφαλίζει το όνομα του μεγάλου νεκρού στην αιωνιότητα.

Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με την περιγραφή της κατασκευής κυκλικού τύμβου, (όπως της Αμφιπόλεως), στο Ψ 255 της Ιλιάδας, ο οποίος γεμίζεται με χώμα (όπως στην Αμφίπολη), ενισχύουν την πεποίθηση του γράφοντος ότι πιθανότατα ο ίδιος ο Αλέξανδρος έδωσε εντολή ή είχε την ιδέα για την κατασκευή του κυκλικού μεγαλοπρεπούς τύμβου, ακολουθώντας το αχαϊκό ταφικό έθιμο του κυκλικού τύμβου και της πληρώσεώς του με χώμα, που περιγράφει ο Όμηρος ως εξής:

" τορνώσαντο δέ σῆμα θεμείλιά τε προβάλοντο
αμφί πυρήν, εἲθαρ δέ χυτήν ἐπί γαίαν ἒχευαν"

(Έκαναν κυκλικό τύμβο και τα θεμέλια έβαλαν
γύρω από την πυρά, κι ευθύς έχυσαν χώμα)

Η αναμφισβήτητη χρονολόγηση του τύμβου στο 325-300 π.Χ. είναι συμβατό με τα υποστηριζόμενα, καθώς ο Αλέξανδρος ήταν εν ζωή το 325 και πιθανώς να είχε δώσει ο ίδιος την εντολή για την κατασκευή του μεγαλοπρεπούς τύμβου της Αμφιπόλεως, κατά παρέκκλιση του μακεδονικού εθίμου των κιβωτιόσχημων τύμβων, καθώς ο κυκλικός τύμβος ήταν αχαϊκό ταφικό έθιμο,

Βεβαίως, το τί κρύβεται στον κυκλικό τύμβο της Αμφιπόλεως θα το αποκαλύψει σύντομα η αρχαιολογική σκαπάνη. Ωστόσο οι συμπτώσεις είναι πολλές και συνηγορούν υπέρ του ενδεχομένου να έχει γίνει μετακομιδή των οστών του Αλεξάνδρου από τον Πτολεμαίο.

Υπενθυμίζεται ότι ο Αλέξανδρος πέθανε τον Ιούνιο του 323 π.Χ., δηλαδή ήταν ζωντανός μέσα στα χρονικά περιθώρια χρονολόγησης του τύμβου, και θα μπορούσε η εντολή κατασκευής του να είχε δοθεί ακόμη και πολύ νωρίτερα του 325.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο τύμβος της Αμφιπόλεως θυμίζει απολύτως τεχνοτροπία ομηρικής κατασκευής, με κυρίαρχα στοιχεία την κυκλικότητα και την πλήρωση με χώμα, γεγονός που διαπιστώνεται ήδη από τους αρχαιολόγους, καθώς δεν πιστεύουν πιά ότι τα χώματα κατέκλυσαν τους θαλάμους λόγω σεισμών κατά την διάρκεια των αιώνων ή λόγω των
"προσφάτων" βομβαρδισμών της περιοχής.