Γράφει ο Κώστας Καραβίδας

 
Ο αναστοχασμός για το νόημα και τη σημασία της Μεταπολίτευσης τα τελευταία χρόνια δεν έχει τελειωμό. Η ρευστή συγκυρία της μόνιμης πια κρίσης τροφοδοτεί διαρκώς με νέα ερεθίσματα τις απόπειρες να προσδιοριστεί η πιο πρόσφατη και αχαρτογράφητη περίοδος της νεοελληνικής ιστορίας. Ένα παρόν φοβισμένο και παραδομένο στο έλεος της διαλυτικής αβεβαιότητας στρώνει ολισθηρό έδαφος στην προσπάθεια για την κατανόηση μιας εποχής που μοιάζει να πέρασε… χωρίς να την ξεπεράσαμε. Το βλέπουμε πια ξεκάθαρα και το βιώνουμε ανεπαίσθητα: η εικόνα του παρόντος αδυνατεί να ξεκολλήσει απ’ τη θολή συνθήκη του 2010-12. Μια αίσθηση γενικευμένου αδιεξόδου σε μια χώρα υπνώττουσα, καθισμένη σε χαλί που ίπταται πάνω απ’ το μείζον ιστορικό κενό. Μια βαθύτερη κοινωνική και πολιτική αδυναμία να ξεπεράσουμε τον κάβο της απελπισίας που ενέσκηψε βαριά στη δημόσια σφαίρα μετά την τρόικα και τα μνημόνια. Ένας λαός χωρίς πρόσωπο, αυτοπεποίθηση, νεύρο αισιοδοξίας. Ένα έθνος χωρίς στρατηγική μέλλοντος, διακυβεύματα, αυτοσυνειδησία.

Η Μεταπολίτευση μοιάζει να αρνείται επίμονα τις δοκιμές νοηματοδότησής της. Τόσο τις δικαιωτικές που υμνούν τις αναμφίβολες επιτυχίες της, τη δημοκρατική συνθήκη, την εξομάλυνση και τη συναινετική διευθέτηση όσο και τις απορριπτικές που ρίχνουν νερό στον αντιδημοκρατικό ή μεταδημοκρατικό μύλο. Ανθίσταται στις ερμηνευτικές αναλύσεις, ακυρώνει τη δυνατότητα για την απαραίτητη αλλαγή των συλλογικών ηθών, των νοοτροπιών και των κοινωνικών πρακτικών. Το κουφάρι της αποδεικνύεται ανθεκτικότερο και στιβαρότερο από τις αισιόδοξες ρητορείες, που κατά καιρούς ακούγονται από ετερόκλητα στόματα, για οριστική υπέρβασή της.

Η ρητορική του νέου

Το νέο αδυνατεί να βγει στο προσκήνιο• και όχι μόνο στην πολιτική σκηνή. Κραυγαλέο παράδειγμα ο πολιτισμός• πόσες αμήχανες παραστάσεις σε Επίδαυρο και Ηρώδειο, πόσες επαναλήψεις, πόση κοινοτοπία πίσω από παχιές φιλοδοξίες νέων δημιουργών να ξαναδιαβάσουν το λογοτεχνικό, θεατρικό και μουσικό παρελθόν, να ψηλαφήσουν την έκφραση των νέων αισθημάτων και ιδεών. Πόση σύγχυση στην καλλιτεχνική δημιουργία, πόση φλυαρία, πόση φασαρία για αμήχανες, δήθεν νέες, φωνές. Την αρχική ψευδαίσθηση που γέννησε η κρίση για ρήξη με το παρελθόν φοβάμαι πως ήδη την αντικατέστησε η σιωπηρή παραδοχή της καθήλωσης στα γνώριμα θέσμια της αντιφατικής Μεταπολίτευσης. Μια ανάποδη δυναμική φέτος το καλοκαίρι, ολότελα ξένη και παράταιρη στις μεγάλες ηθικές και πολιτισμικές προσδοκίες που γέννησε η τομή του 2010.

Η ιστορία, αλλά και οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, η κριτική φιλολογία, αλλά και οι πολιτισμικές σπουδές έρχονται αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή άρνηση μιας ιστορικής εποχής να κλείσει λογαριασμούς και βιβλία. Την ώρα που η άλλη μεγάλη επέτειος, τα εκατό χρόνια από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, φέρνει διεθνώς αναψηλαφήσεις και νέες ερμηνευτικές εκδοχές, η δική μας Μεταπολίτευση περιμένει ακόμα μια συνθετική καταγραφή της πολιτικής και πολιτισμικής αυτογνωσίας μας: των κόμβων, των τάσεων, των συγκρούσεων, των διαιρετικών τομών. Η επιστήμη διστάζει, υφίσταται τους κραδασμούς του αφόρητου παροντισμού. Λίγες οι σοβαρές προσπάθειες. Ένα καλό συνέδριο του Ιστορείν πριν δύο χρόνια (που ακόμα περιμένουμε τα πρακτικά του), σκόρπιες έρευνες εδώ κι εκεί και κάποιες μοναχικές διδακτορικές διατριβές συνθέτουν ένα παράδοξα περιορισμένο πεδίο μελέτης. Λες και φοβόμαστε να αναμετρηθούμε με το ζωντανό πτώμα της Μεταπολίτευσης. Τη στιγμή που η ανάγκη να συλλάβουμε το περιεχόμενο της συγχρονίας αναδεικνύεται ως η κρίσιμη προϋπόθεση για τη φυγή προς τα εμπρός. Η ανάγκη να αναδειχτούν περισσότερες από μία «Μεταπολιτεύσεις», κυρίως με την εγγραφή και αποσαφήνιση της πολιτισμικής δυναμικής της. Αυτής που κατά βάση δυσκολευόμαστε να υπερβούμε.

Απολογισμοί μιας διαρκούς μετάβασης

Οι πυκνοί επετειακοί απολογισμοί (ή μάλλον Απόλογοι, καθώς συχνά ανοίγονται σε οδυσσειακές νοσταλγικές προοπτικές) που διαβάζουμε τις τελευταίες μέρες στον τύπο και το διαδίκτυο, με την ευκαιρία των σαράντα χρόνων από την επάνοδο στη δημοκρατική ομαλότητα, επιβεβαιώνουν ότι ίσως δεν ήρθε ακόμα η ώρα της δυναμικής αναμέτρησης με τη διαρκή μετάβαση που υπήρξε η ελληνική Μεταπολίτευση. Γιατί αν το σκεφτούμε καλύτερα, αυτό το στιγμιαίο γεγονός της μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία, που ονομάτισε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο, μέσα στο πέρασμα των μεταπολιτευτικών δεκαετιών εκκόλαπτε νοήματα που διαρκώς μετέπιπταν σε κάτι που δεν προλάβαινε να γίνει ανάλυση. Τίποτε δεν έμεινε όρθιο και απαράλλακτο σε αυτά τα σαράντα χρόνια που είναι αδύνατον πια, στην ανομοιογένειά τους, να τα διαβάσουμε ως μία ενιαία και συνεχή αφήγηση.

Η Μεταπολίτευση υπήρξε μια διαρκής μετάβαση σε νέα αλλά και ματαιωμένα νοήματα και ιδέες που σχετίζονταν με τη γενική πίστη στη διαφωτιστική πρόοδο. Αν προκύπτει κάτι από τις προσπάθειες για την κατανόησή της είναι η αίσθηση μιας διπλής ειρωνείας που επιφύλαξε η ιστορία πάνω στους ανθρώπους. Αφενός, την ειρωνεία της κρίσης με τη διάψευση των προσδοκιών τής καθαυτό Μεταπολίτευσης. Και αφετέρου, την ειρωνεία που κρύβεται πίσω από τους σύγχρονους, αδικαίωτους λόγους για το αργόσυρτο και βασανιστικό τέλος της. Που προτού προλάβουν να βάλουν τελεία και παύλα στην αφήγηση, συναντούν το φάντασμα της Μεταπολίτευσης να κάνει «τσα» πίσω από την κουρτίνα και να σημαίνει επίμονα πως η «Μεταπολίτευση… είναι ακόμα εδώ». Το αποτέλεσμα των πρόσφατων δημοτικών και περιφερειακών εκλογών αυτό ακριβώς το νόημα περικλείει.1

Οι στρεβλώσεις, οι παραποιήσεις, οι μεταποιήσεις και οι κακοδαιμονίες της Μεταπολίτευσης είναι πράγματι ακόμα εδώ και αναβιώνουν παρωδιακά,2 είτε στον αναχρονιστικό ανασχηματισμό και την καθησυχαστική παροχολογία της κυβέρνησης είτε στις ριζοσπαστικές φαντασιώσεις της αντιπολίτευσης. Γιατί πώς αλλιώς δείχνει σήμερα η μεταρρυθμιστική ανωριμότητα του αντιμνημονιακού λόγου που δυσκολεύεται να βρει νέες λέξεις, νέες πολιτικές μεθόδους και νέες διεκδικητικές πρακτικές. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να ηχεί σήμερα η βεβαιότητα στα πρωθυπουργικά λόγια ότι η Νέα Μεταπολίτευση ήδη ανέτειλε (διά της επιστροφής στις παλιές βεβαιότητες).3 Την ώρα που, όπως σχολιάστηκε πρόσφατα, «η ανακουφιστική επαγγελία της μεταπολιτευτικής σταθερότητας μοιάζει ιστορικά ασύμβατη με την επάνοδο του άγχους της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας».4 Σήμερα, που όλες οι συναινετικές διευθετήσεις της Μεταπολίτευσης έχουν καταστεί ιστορικά ανενεργές, είναι προσβολή να επικαλείται κανείς ανώδυνα ακόμα και τις κατακτήσεις της. Αγνοώντας επιδεικτικά την αίσθηση απαισιοδοξίας της κοινωνίας απέναντι στο μέλλον, βασικό διαχωριστικό συναίσθημα από την ψυχική ανάταση που συνόδευσε τις ορμές της Μεταπολίτευσης.

Πολλαπλές «Μεταπολιτεύσεις» μεταξύ τραύματος και κενού

Το πολιτικό σύστημα και συνακόλουθα το ουσιαστικά αποδιοργανωμένο κοινωνικό σώμα έχουν παγιδευτεί στις πολλαπλές φαντασιακές εικόνες, τις συλλογικές αναπαραστάσεις και τις συνήθειες της Μεταπολίτευσης. Αδέξιες συγκλίσεις, δυστοκίες συμμαχιών, παράταιρες συναινέσεις, ιδεολογικές συγχύσεις και παντού παλιά πρόσωπα, σε όλα τα σχήματα και τα σενάρια, πρόσωπα φθαρμένα, ταυτισμένα με τις πληγές της Μεταπολίτευσης, διεκδικούν με θράσος και πολιτική τεχνογνωσία την οθόνη του μέλλοντος. Ο λαϊκισμός, η πελατειακή λογική, ο κρατισμός, ο συντεχνιακός συνδικαλισμός, η ΠΑΣΟΚ-Kultur, η θεσμική κακοδιαχείριση, ο προνομιακός εκλεκτικισμός των ελίτ, ο συλλογικός εκμαυλισμός μέσω της διανομής δημόσιων θέσεων και χρήματος είναι λίγες μόνο από τις πολλές όψεις της αυτής εποχής. Οι «πολλαπλές Μεταπολιτεύσεις» αναγνωρίζονται πια στον δημόσιο λόγο. Μόνο που οι ερμηνείες τους κινούνται σε συγκρουσιακές κατευθύνσεις, ώστε να εμποδίζεται η κοινή συνείδηση σχετικά με το τι πραγματικά υπήρξε αυτή η περίοδος και ποιες ιεραρχίες έθεσε.

Χωρίς κοινές προσλήψεις του παρελθόντος, θα εξακολουθούμε να ζούμε σε παράλληλα σύμπαντα σημασιών. Γι’ αυτό και η ανάγκη για κατανόηση της εποχής που φεύγει (ή έφυγε) και το οριστικό της ξεπέρασμα προϋποθέτει το ξανακοίταγμα του Έλληνα στον καθρέφτη. Τη βασανιστική αναζήτηση ενός νέου προσώπου, μιας νέας ταυτότητας για την Ελλάδα και τους Έλληνες μέσα σε συνθήκες, δυστυχώς, βασανιστικής ευρωπαϊκής απορίας και υπόγειων διεθνών γεωπολιτικών ανακατατάξεων.

Όσοι ζουν με αγωνία την Ελλάδα του σήμερα και αναγνωρίζουν τη Μεταπολίτευση είτε ως βιωμένη εμπειρία και μνήμη είτε ως γονεϊκή παραμυθητική αφήγηση διαισθάνονται το τραύμα που επανέρχεται μαζί με το κενό που αφήνει πίσω η εκπνοή της Μεταπολίτευσης. Η Νέα Μεταπολίτευση, όποτε κι αν έρθει, είναι σίγουρο ότι θα υπερβαίνει τις πληγές που ανάγονται στο ιστορικό μας παρελθόν και επιβιώνουν ακόμη σήμερα: τόσο τον θεσμικό αυταρχισμό όσο και τον αντίστοιχο ριζοσπαστικό και διεκδικητικό. Προς το παρόν παραμένουμε μάλλον μακριά• καθηλωμένοι στις Συμπληγάδες της ημιμάθειας και της ατολμίας.

http://www.chronosmag.eu/index.php/es.html